اگر چه بركات حج، همه جنبههای حیات بشری را فرا میگیرد و این باران رحمت بیدریغ، از خلوت دل و اندیشه آدمی تا عرصه سیاست و اجتماع و قدرت ملی مسلمانان و تعاون میان ملتهای مسلمان را، بارور و سرزنده و برخوردار از شور زندگی میسازد; لیكن شاید بتوان گفت كه كلید این همه، «معرفت» است; و نخستین هدیه حج به كسی كه مایل است چشم خود را به حقایق بگشاید و از نیروی خداداده «فهم پدیدهها» بهره بگیرد، همان معرفت و شناخت منحصر به فردی است كه عادتاً جز در حج، در اختیار خیل عظیم مسلمانان قرار نمیگیرد، و هیچ پدیده دینی دیگری نمیتواند مجموعه شناختهایی را كه در مراسم حج قابل وصول است، یكجا در اختیار امت اسلامی قرار دهد.

این معرفت، عبارت است از مجموعهیی از شناختها كه از جمله آنهاست: شناخت خود به عنوان یك فرد، شناخت خود به عنوان جزیی از مجموعه عظیم امت اسلامی، شناختِ نمونه و نمایی از آن امت واحده، شناخت عظمت و رحمت خدا، و شناخت دشمن.

شناخت خود به عنوان یك فرد، به معنی تأمل در وجود خویش و شناخت ضعفها و تواناییهای آن است.

آنجا كه تعینات مادی و تشخص به مال و مقام و نژاد و عنوان و زیور و لباس، رنگ میبازد و آدمی جدا از مایههای تمایز، در كنار صدها هزار انسان دیگر به طواف و سعی و نماز

و افاضه و وقوف میرود، و فقیر و غنی، و حاكم و محكوم، و تحصیلكرده و امّی، و سیاه و سفید، همه با یك لباس و در یك جایگاه، رو به سوی خدا میكنند و دست نیاز به سوی او میگشایند و خود را در برابر مركز جمال و عظمت و قدرت و رحمت مییابند، هر انسان با تدبری میتواند ضعف و تهیدستی خود را در برابر خدا، و علو و اقتدار و عزت خود را در اتصال به خدا، به خوبی بشناسد; توهّم باطل و غرورانگیز درباره هستی ضعیف خود را به دور افكند، و شیشه كبر و خودپسندی را كه مایه زشتترین خُلقیات و رفتارهای اوست، به خاك بكوبد، و از سوی دیگر، حلاوت ارتباط با معدن عظمت و به او پیوستن و از بتهای درونی خویش گسستن را بیازماید و بچشد.

این شناخت اساسی كه جوهر همه عبادات و مضمون همه مناجاتها و راز و نیازهای اولیای خداست. آدمی را صیقل و صفا میبخشد و او را برای دیگر شناختها، مستعد و بر پیمودن همه راههای كمال، توانا میسازد. در زندگی عادی، گرفتاریهای دنیوی و سرگرمی افراطی به تكاپوی مادی و درگیریها و جدالهای تمامنشدنی در زندگی روزمره انسانها، دل را غافل و مشغول میسازد و او را از این معرفت روشن بازداشته، دچار تار عنكبوت توهّم و گمانهای باطل میسازد و دل را به تكدّر و تیرگی میكشاند; و حج علاج قاطع این گرفتاریاست.

شناخت خود به عنوان جزئی از مجموعه امت اسلامی، به معنی نگرش به مجموعه حاجیان و به همه ملتها و سرزمینهایی است كه مردم خود را به طواف خانه خدا فرستادهاند. نگرش به كل حجاج درآیینه این جمع متراكم، نگرش به امت بزرگ اسلامی است كه امروزه از دهها ملت و صدها میلیون انسان در سراسر جهان تشكیل شده، و از مهمترین امكانات مادی و معنوی برای حیات و رفاه اجتماعی برخوردار است و همه بشریت و تمدن صنعتی با همه حجم مادیاش، به آن و منابع عظیم آن و بازارهای رایج آن و میراث فرهنگی و علمی آن، محتاج و از آن بهرهمندند.(1)

پی نوشتها:

1 ـ از پیام مقام معظّم رهبری به حجّاج بیت الله الحرام (6/12/1418هـ. ق.)