اولین دوره فعالیت سیاسی امام خمینی به لحاظ اهمیت و تاثیرگذاری مستقیم، مربوط به سالهای پس از شهریور 1320 (ه . ش) است . شهریور 20، در تاریخ معاصر ایران، اهمیت بسزایی دارد؛ زیرا در این ماه، پرونده سیاه و پربرگ رضاخان {تصویر} بسته شد و پرونده ای سیاه تر و اسف انگیزتر گشوده گردید .

بارزترین نمود برخورد حكومت رضاخانی با امام خمینی تعطیل كردن درس اخلاق ایشان در مدرسه فیضیه بود . نخستین درسی كه امام راحل پس از رحلت آیة الله العظمی حائری آغاز كرد و با استقبال طلاب و مردم كوچه و بازار مواجه شد، درس اخلاق بود . امام در این درس، به مناسبتهای مختلف اشاراتی گویا، و گاه كنایه آمیز به وضعیت حكومت و اسلام زدایی پهلوی اول مطرح می فرمودند . ماموران شهربانی حكومت تازه تاسیس پهلوی در قم، از ادامه این درس در فیضیه جلوگیری كردند و آقا روح الله نیز درس خود را به مدرسه حاج ملاصادق[1] منتقل كرد . كتاب "اربعین حدیث" [2] از نتایج این درس اخلاقی - عرفانی است .

تا اینكه شعله های جنگ جهانی دوم[3] به ایران نیز كشیده شد و بخشهای بسیاری از سرزمین ایران اسلامی، به اشغال روس و انگلیس درآمد . در همین هنگام انگلیسی ها رضاخان را از سریر سلطنت به تبعید در جزیره "موریس" [4]كشاندند و همزمان فرزند جوان و مغرور او را به حكومت رساندند . این واقعه، به معنای پایان 20 سال حكومت زور و آغاز 37 سال سلطنت تزویر همراه با اختناق شدید بود .

 در سالهای نخست حكومت پهلوی دوم، روحانیت شیعه در اوج انزوا و مظلومیت قرار گرفته بود . از یك سو كمونیستها و نویسندگان لائیك، اساس دین و دینداری را با شبهات فكری مواجه ساخته بودند و از سوی دیگر مجالی برای فعالیتهای آشكار دینی، باقی نمانده بود . اوج اسلام ستیزی در این سالها، در تالیف و انتشار چندین كتاب گمراه كننده و صریح علیه دیانت و اسلام بود . مولف یكی از این كتابها، حكمی زاده[5] فرزند حاج شیخ مهدی قمی است .

وی نام "اسرار هزار ساله" را بر كتاب خود نهاد و پاسخی كه امام بدو داد، همان كتاب "كشف الاسرار"[6] است . این كتاب، به قدری مهم و موثر افتاد كه گاه از حضرت امام به "كاشف الاسرار" یاد می شود و این به دلیل اهمیت و موقعیت "كشف الاسرار" در میان دیگر آثار مكتوب امام خمینی است . كشف الاسرار، در سال 1322 (ه . ش) منتشر شد و مولف عظیم الشان آن، مدتی درسهای رسمی خود را برای تالیف آن تعطیل كرد . بن مایه این اثر گرانسنگ، دفاع از احكام اسلامی و پاسخ به نقدهای حكمی زاده بر اسلام است . امام اجازه ثبت نام خود بر كتاب را نداد و این خود بر شهرت امام به اخلاص و پاكباختگی در راه اسلام افزود . شاید اولین نوشته ای كه در قرن حاضر به طور صریح و جدی، حكومت اسلامی را طرح و قابل دفاع كرده است، همین كتاب باشد . كشف الاسرار هم به دلیل طرح حكومت دینی و هم به دلیل انتقادهای صریح امام از حكومت وقت، به حتم از سیاسی ترین كتابهای امام خمینی و آثار مكتوب در آن دوران است .

امام خمینی به نوشته هایی از این دست نیز اكتفا نمی كرد و از هر موقعیت و مجالی برای نشان دادن نفرت مسلمانان از حكومت پهلوی سود می جست . در یك رباعی فرموده اند:

از جور رضاشاه كجا داد كنیم

زین دیو، بر كه ناله بنیاد كنیم

آن دم كه نفس بود، ره ناله ببست

اكنون نفسی نیست كه فریاد كنیم[7]

یك سال پس از تالیف و انتشار كشف الاسرار (اردیبهشت 1323ش) امام خمینی نخستین اعلامیه سیاسی خود را صادر كرد . در این اعلامیه كه خطاب به علمای اسلام و ملت مسلمان ایران است، امام همگان را به اتحاد و حساسیت نسبت به اوضاع سیاسی كشور دعوت می كنند . اما جملات و لحن امام در این اعلامیه به گونه ای است كه نشان می دهد نویسنده آن چندان امیدی به بروز انقلابی زودرس و فراگیر ندارد . گویا امام با صدور این اعلامیه، بر آن بود كه زنگ خطر را به صدا درآورد و نخستین پایه های بنای انقلاب را پی افكند .

از دیگر اقدامات مهم و دلیرانه امام در آغازین سالهای حكومت محمدرضا، محكومیت دولت تازه تاسیس اسرائیل بود . دولت اسرائیل در سال 1327ش . رسما اعلان موجودیت كرد و در همان سال، حضرت امام اعلامیه ای در مخالفت با تشكیل دولت صهیونیستی در فلسطین اشغالی صادر فرمود .

با آغاز زمزمه هایی مبنی بر تاسیس مجلس موسسان - كه طرحی برای بازكردن دست شاه بود - شایعه ای بر سر زبانها افتاد كه آیت الله بروجردی با این مجلس، اعلام موافقت فرموده است . امام خمینی به همراه چند تن از مراجع و علمای وقت، نامه ای سرگشاده به آیت الله بروجردی نوشتند و از ایشان خواستند كه با بیان نظر مبارك خود، به این شایعات خاتمه دهند . این اقدام هوشیارانه، منتهی به صدور اعلامیه ای از سوی زعیم حوزه های علمیه، حضرت آیت الله بروجردی شد . ایشان در این بیانیه، هرگونه توافقی را با دولت پهلوی، درباره تاسیس مجلس موسسان، انكار كردند . 33بدین ترتیب دستگاه حكومتی نتوانست از نفوذ روحانیت به نفع مقاصد خود سود برد .

پس از این دوران تا آغاز فراگیر نهضت با قیام خونین مردم در پانزدهم خرداد سال 1342، مهمترین حادثه سیاسی كشور ماجرای ملی شدن نفت بود . به دلیل اهمیت این دوره از زندگی سیاسی امام خمینی بخش جداگانه ای را بدان اختصاص می دهیم .