اندیشه سیاسی آیة الله مطهری

به كوشش: نجف لك زایی

موضوع اثر و اهمیت آن:

زندگی سیاسی دارای دو دسته پرسش است: پرسش های نوپیدا و پرسش-هاي هميشگي و فرازمانى؛ پرسش از چیستی و هستی انسان، جامعه، حق، عدالت، برابرى، آزادى، حكومت مطلوب، انقلاب و تحولات اجتماعی از زمرة پرسش های جاودانه اندیشه سیاسی است. اثر حاضر عهده دار بررسی مباحث مذكور از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری است. اهمیت اثر حاضر در این نكته است كه پاسخ پرسش هایی را از منظر استاد مطهری به بحث گرفته است كه پرسش های امروز نیز می باشد.

برجستگی های اثر نسبت به آثار مشابه:

نوآوری اثر حاضر در این است كه برای اولین بار عناصر فرازمانی اندیشه مطهری در حوزه سیاست، با ادبيات تخصصي رشته علوم سياسى، به بحث گذاشته شده است.

روش تحقیق و شیوه ارائه مطالب:

روش مورد استفاده در تحلیل اندیشه سیاسی مطهری در كتاب حاضر، روش گلن تیندر در كتاب تفكر سیاسی است كه براساس این روش عناصر ثابت اندیشه سیاسی از عناصر متغیر آن تفكیك شده است.

نتیجة اثر:

نتایج و مهمترین دستاوردهای اثر حاضر به این شرح است:

1. هر چند دلایلی را كه مطهری بر وجود جامعه اقامه كرده است، در معرض اشكال است، اما آن  چه را كه دربارة‌ امكان تحقق جامعه بیان كرده اند مصون از اشكال است و دلایل ارائه شده از سوی ایشان، به وی‍ژه آیات قرآن، فی الجمله اصل وجود جامعه را ثابت می كند.

2. مطهری تعادل و توازن در جامعه را منوط به نگاه هماهنگ به مفاهیم حق،‌ عدل و برابرى مي داند.

3. مطهری برخلاف سكولارها،‌ مدافع نظریة دو ساحتی بودن دین اسلام است؛ به اين معنا كه معتقد است علاوه بر مسائل اخروى، مسائل دنیوی نیز مورد توجه اسلام بوده است.

4. مطهری میان نظام سیاسی مبتنی بر ولایت فقیه و دمكراسی ناسازگاری نمی بیند.

5. تكامل، تعالي و سعادت از اهداف آزادى در انديشه مطهري است. موانع اين آزادى هم دروني است و هم بيروني كه لازم است با آنها مبارزه شود. هواهای نفسانی از جمله موانع درونی و طبیعت و سلطه استبداد و استعمار از موانع بیرونی است.

6 . چهار عامل عدالت يا بي عدالتى، اتحاد یا تفرقه، فسق و فجور و فساد اخلاقی یا ایمان و تقوا و پاكدامنی و اجرا یا ترك امر به معروف و نهی از منكر از عوامل اصلی مؤثر در اعتلا یا انحطاط،‌ تكامل یا ارتجاع و صعود یا سقوط تمدن ها و دولت و جوامع است.

مباحث اصلی اثر:

درمقاله اول، مؤلف، ضمن نقد و بررسی پاسخ های مختلفی كه به پرسش «چیستی و هستی جامعه» و «رابطه انسان و جامعه» داده شده، به ارائه پاسخ استاد مطهری به پرسش مزبور پرداخته است.

در مقاله دوّم مفاهیم و پرسش های مربوط به «حق، عدالت و برابرى» مورد كاوش و بررسي قرار گرفته است،‌ پرسش از نظم سیاسی مطلوب، كه «حكومت اسلامی» است، موضوع و محور مقاله سوّم است.

در این فصل استدلال شده است كه حكومت اسلامی مدنظر مطهری مبتنی بر دو ركن است: ركن الهي و ركن مردمى. نظریه خاص مطهری در باب حقوق فطری و طبیعی و حق انتخاب، مبنای ركن مردمی حكومت است.

در فصل چهارم با استفاده از نظريه مك كالوم آزادى از ديدگاه مطهري مورد بررسي قرار گرفته است. فرد به عنوان عامل آزادى، طبیعت و سلطه آن بر انسان، سنت ها و قوانین موجود در جامعه، انسان های دیگر و سلطه آنان بر انسان، به عنوان موانع آزادى و تكليف، تكامل، تعالي و سعادت به عنوان اهداف آزادى از ديدگاه استاد مطهري مورد بررسي قرار گرفته است.

در آخرین فصل كتاب موضوع «انقلاب و تحولات اجتماعی» از دیدگاه استاد مطهری تبیین شده است. عامل محرك تاریخ پرسش اصلی این فصل است.