بحث ما درباره تفسیر سوره مباركه توحید یعنی سوره «قُلْ هُوَ اَللّهُ أَحَدٌ» بود. در جلسه گذشته درباره كلمه «هو» در این سوره و كلمه «الله» و كلمه «احد» و كلمه «صمد» بحث كردیم [2]. مطالبی كه بیان كردیم گذشته از اینكه از خود این لغاتی كه در اینجا به كار رفته استنباط كردیم، مستند بود به اخبار و روایاتی كه ما در تفسیر سوره مباركه «قُلْ هُوَ اَللّهُ أَحَدٌ» داریم. حال باید این جمله را تفسیر كنیم كه می فرماید: لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ، و بعد می فرماید: وَ لَمْ یَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ. معنای این جمله ها چیست؟ مفهوم لغوی این كلمات خیلی روشن است. می فرماید: لَمْ یَلِدْیعنی هرگز او نزاده است یعنی فرزند ندارد. وَ لَمْ یُولَدْو زاییده نشده است یعنی فرزندِ موجود دیگر هم نیست. اگر مقصود از «لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ» تنها زاده شدن از نوع زاده شدن انسانی از انسان دیگر باشد و بگوییم خداوند نزاده است یعنی فرزند ندارد، و زاییده نشده است یعنی فرزندِ موجود دیگر نیست، تنها عقاید خرافه آمیزی را كه در میان ادیان مختلفْ قبل از اسلام وجود داشته است نفی می كند؛ یعنی

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 830

می خواهد بفرماید آنچه كه در میان ادیان دیگر گفته می شود مبنی بر اینكه چه چیز فرزند خداست [باطل است. ] مثلا مسیحیها- كه هنوز هم در میان مذهبیهای مسیحیها این حرف از بین نرفته است- می گفتند عیسی فرزند خداست. و یا خود اعراب جاهلیت می گفتند فرشتگان فرزندان خدا هستند و فرشتگان را از جنس مؤنث تصور می كردند و می گفتند اینها دختران خدا هستند. مطابق تواریخ ادیان شاید هیچ دینی از ادیان قدیم نبوده است الاّ اینكه این خرافه در آن وارد شده است كه خدا فرزند دارد؛ یك چیزی را به نام فرزند خدا فرض كرده اند.

[1] - . توحید/1- 3.

[2] - . [نوار صوتی جلسه قبل در دست نیست. ]