یك امر دیگر: توجه به دشواری و ادامه كار. در اول سوره مباركه مُلك می خوانیم:
تَبارَكَ اَلَّذِی
بِیَدِهِ اَلْمُلْكُ وَ هُوَ عَلی كُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ. `اَلَّذِی خَلَقَ اَلْمَوْتَ وَ اَلْحَیاةَ لِیَبْلُوَكُمْ أَیُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً. . . [1]. در
آنجا تعبیری دارد كه خدا مرگ و زندگی را آفرید كه شما را در بوته آزمایش احسنُ العمل قرار
بدهد. اینجا ائمه ما برای ما این نكته را از قرآن بیان كرده اند كه قرآن نگفته «اَكْثَرُ عَمَلاً» عملش
بیشتر باشد، فرمود «احسن» باشد؛ یعنی قرآن در درجه اول به كیفیت توجه دارد نه به كمیت. بعد
در همین جا ائمه تعبیری فرموده اند كه «الابقاء علی العمل اشد من العمل»
[2]ادامه عمل از خود عمل
مشكل تر است؛ برای اینكه خیلی وقتها انسان هوس می كند [و كاری را انجام می دهد اما مداومت
ندارد. ] هركسی در خودش تجربه كرده و در دیگران هم تجربه كرده. گاهی می بینید در برخی افراد
یك شوق كار خیر و نیك پیدا می شود ولی یك حالت زودگذر است، بعد تمام می شود و
برمی گردد به حالت اول. و حتی من یك چیزی اخیرا درباره كسی كه از او اطلاع داشتم شنیدم كه
اصلا مو به تنم راست شد. فردی بود كه اوایل گویا خیلی در راه نبوده، بعد با یك مرد صالح و
كاملی برخورد كرده بود و او این را به راه آورده بود و مدتها می شنیدیم كه خیلی پیشروی كرده
است. اصلا یك چیزی شده بود كه ما به حال او غبطه می خوردیم. یكمرتبه من شنیدم یك سیر
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 768
قهقرایی عجیبی كرده و به عقب برگشته به طوری كه دیگر نماز هم نمی خواند، كه من باور
نمی كردم.
مشكلات راه را باید به یكدیگر تذكر داد. احتیاج به صبر و مقاومت و ادامه راه هست. قرآن
می گوید اهل ایمان، اهل سعادت همیشه وقتی به هم می رسند یكدیگر را توصیه می كنند: برادر!
صبرت لبریز نشود، حوصله ات سر نیاید، مداومت داشته باش، مشكلات زیادی در پیش است.
وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِغیر از اینكه همیشه یكدیگر را به اصل حق توصیه می كنند توجه به
مشكلات دارند و اینكه ادامه دادن یك راه از شروع راه مشكل تر است: الابقاء علی العمل اشد من
العمل. گاهی شیطان یا نفس امّاره انسان را فریب می دهند، انسان به خودش اعتماد می كند می گوید
ما دیگر برگشتنی نیستیم؛ در صورتی كه افراد «خیلی بزرگتر از ما» فریب خورده اند و برگشته و
گمراه شده اند.
پس ایمان، عمل صالح. همین طوری كه مفسرین گفته اند با اینكه درعمل صالح، تواصی به
حق و تواصی به صبر هم هست چون اینها جزء عمل صالح اند، ولی قرآن مخصوصا اینها را ذكر
كرده است- این نكته را من عرض می كنم- برای بیان دو نكته: یك نكته اینكه: ای انسان! تو یك
موجود اجتماعی هستی، فكر نكن كه می توانی گلیم خودت را به تنهایی از آب بیرون بیاوری،
همیشه از این غرقاب كه می خواهی نجات پیدا كنی دستت را به دست دیگران بده، با یكدیگر
[تلاش كنید؛ ] تو یك موجود اجتماعی هستی نه موجود انفرادی. و نكته دیگر: ادامه كار از شروع
كار دشوارتر است.