مكرر این مطلب را گوشزد كرده و گفته ایم یك اصل مسلّم انسان شناسی و اصل مسلّم قرآنی درباره انسان است كه: انسان یك تفاوت اصیل با هر موجود دیگر- اعم از جاندار و غیر جاندار و اعم از موجودهای دنیایی و طبیعی و مافوق دنیایی و مافوق طبیعی- دارد. آن تفاوت اساسی این است كه انسان به صورت یك موجود بالقوه به دنیا می آید نه به صورت یك موجود بالفعل؛ یعنی انسان وقتی كه از مادر متولد می شود اگر ما به جهازها و اندامهای بدنی او نگاه كنیم یك موجود كامل یعنی ساخته شده به دنیا می آید. انسان قبل از اینكه از مادر متولد بشود جهاز باصره اش ساخته می شود، جهاز سامعه اش ساخته می شود، جهاز تنفسش ساخته می شود، جهاز دَوَران دمش [1]ساخته می شود، دستهایش ساخته می شود، پاهایش ساخته می شود؛ این اندام كاملا ساخته می شود و مثل اتومبیلی كه از كارخانه بیرون می آید، ساخته شده از كارخانه رحم بیرون می آید. اما انسان كه انسان است، به این اندام و این بدن نیست. این، شخصِ انسان است. انسان یك شخصیتی

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 760

دارد؛ شخصیت انسان، هنگام تولد، تازه اول ساخته شدنش است؛ یعنی از ابتدای تولد، تازه شخصیت انسان شروع می كند به ساخته شدن.

انسان وقتی كه از مادر متولد می شود، از نظر شخصیت از هر حیوانی ضعیف تر است. یك بچه گربه كه از مادر متولد می شود و بچه انسان را كه از مادر متولد می شود در نظر بگیرید. او چقدر پیش افتاده تر از بچه انسان است از نظر بالفعل بودن! یعنی از نظر هوش و فهمش و از نظر اینكه خودش می تواند خودش را اداره كند. نه فقط بچه گربه، بچه كم هوش ترین حیوانات را هم اگر شما در نظر بگیرید و با بچه انسان مقایسه كنید او پیش افتاده تر از بچه انسان است. بچه گاو یا بچه الاغ را در نظر بگیرید؛ ابتدا كه متولد می شود خیلی از بچه انسان پیش افتاده تر است. خُلِقَ اَلْإِنْسانُ ضَعِیفاً [2]. بچه انسان از نظر شخصیت، زندگی اش از صفر شروع می شود ولی زندگی آنها از صفر شروع نمی شود. شخصیت انسان تدریجا یك مقدار در دامن پدر و مادر با قلمی كه در دست آنهاست تكوّن پیدا می كند، یك مقدار در محیط اجتماع، و كم كم خودش به مرحله رشد و بلوغ فكری و به مرحله اختیار و انتخاب می رسد؛ از همه مهم تر این است: بعد خودش است كه راه و شخصیت خودش را انتخاب می كند. اصلا انسان شخصیتش را خودش برای خودش انتخاب می كند.

[1] - . [گردش خون. ]

[2] - . نساء/28.