اینجا سخن از «عصر» است. مقصود از «عصر» در اینجا چیست؟ در میان احتمالاتی كه داده اند دو
احتمال، بیشتر و از آن دو احتمال یكی بیشتر [مورد قبول است: ] یكی اینكه مقصود از «عصر»
همین قسمت معین از روز است كه ما می گوییم عصر؛ یعنی قسمتی از بعد از ظهر؛ تقریبا می شود
گفت كه ربع آخر روز، كه نقطه مقابل ضُحی می شود. ضُحی به آن وقتی گفته می شود كه آفتاب
مقدار زیادی برآمده است كه معمولا آن را وقت «چاشت» می گویند؛ «عصر» وقتی است كه اگر
روز را دو نصف بكنیم و از ظهر به بعد را هم كه نصف روز است دو نصف بكنیم تقریبا آن نصفه
دومش را عصر می گوییم.
ولی احتمال دیگر این است كه «عصر» نه به معنی قطعه ای از روز است بلكه به معنی قطعه ای
از تاریخ است، به همین اصطلاح رایجی كه الان گفته می شود؛ مثلا می گوییم «عصر پیغمبر» . این
«عصر پیغمبر» یعنی آن قطعه خاص از تاریخ كه دوره زندگانی پیغمبر اكرم است. علما، هر گروهی
به مناسبت فن خودشان تاریخ را به دوره ها و عصرهای مختلف تقسیم كرده اند. عده ای كه به
جنبه های اجتماعی و روابط اقتصادی نظر داشته اند می گویند عصر بردگی، عصر فئودالیسم، عصر
سرمایه داری. افرادی كه بیشتر به جنبه های فنی و ابزاری نظر داشته اند می گویند عصر حَجَر، عصر
آهن، عصر اتم، عصر فضا؛ این گونه تعبیرها.
اینجا مفسرین «عصر» را عصر پیغمبر گرفته اند. یعنی سوگند به این عصر و به این زمان كه
زمان پیغمبر اكرم است. خود زمان از آن جهت كه زمان است فرقی میان اجزاء آن نیست. زمان
یك واحد كشش داری است كه از ازل تا به ابد كشیده شده است. اجزاء زمان با یكدیگر فرق
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 759
نمی كنند. از نظر بشر زمان انسان (یعنی زمان از آن جهت كه به انسان تعلق دارد و انسان از آن
جهت كه به زمان تعلق دارد) فرق می كند؛ یعنی یك عصر و زمان عصر شكوفایی انسانیت انسان
است، عصر انسانیت انسان و عصر كمال انسان است. از این جهت آن عصر یك قداست خاصی
پیدا می كند كه قرآن وقتی می خواهد اهمیت آن عصر و زمان را بیان كند می فرماید: سوگند به عصر
پیغمبر. از این نظر بعضی از زمانها مادر زمانهای دیگر یعنی سازنده زمانهای دیگر هستند؛ حالا
چه عصر خوب باشد چه عصر بد؛ یعنی یك دوره خوب، مادر خوبیها در طول تاریخ می شود،
سازنده خوبیها و سعادتها در طول تاریخ می شود؛ یعنی وقتی كه انسان به آن دوره نگاه می كند و
آن عصر را می بیند و آنچه كه در آن عصر وجود پیدا كرده، برای او الهام بخش خیر و نیكی و بركت
و سعادت است كما اینكه در نقطه مقابل ممكن است قطعه ای از قطعات تاریخ یك قطعه سیاه و
لجن زا و كثیف باشد كه مادر بدیها در دوره های دیگر بشود.
وَ اَلْعَصْرِ. سوگند به این عصر نورانی، به آن عصر مشعشع، به آن عصر با بركت، آن زمانی كه
بركت زا واقع شد. چه زمانی از نظر بركت زایی به آن دوره بیست و سه ساله ای می رسد كه در آن
قرآن نازل شد؟ ! این، قسمت اول.