پس انسان مسئول خودش است كه بالاترین مسئولیتهاست؛ مسئول انسان بودن و انسان شدن
خودش است. انسان به چه انسان می شود؟ امروز این مسئله مورد قبول است كه انسان با عمل
خودش انسان می شود؛ یعنی انسان با عمل خودش، خودش را می سازد و با چگونگی عملش
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 762
انسان می شود. نوعی عملْ انسان را از انسانیت دور می كند و نوعی عمل انسان را به انسانیت
نزدیك می كند. این فكر امروز مطرح است ولی فكری است كه قرآن در هزار و چهارصد سال
پیش به صورت كاملترش مطرح كرده. در سوره
«وَ اَلْمُرْسَلاتِ» نیز من این مطلب را به تفصیل
عرض كردم. از نظر قرآن انسانیت انسان به دو چیز است: یكی ایمان و دیگر عمل. ایمان، خودش
یك ركن و پایه برای انسانیت انسان است.
در فلسفه های امروزی برای ایمان ارزش ذاتی و اصیل قائل نیستند. فكر خوب و ایمان خوب
را لازم می دانند ولی می گویند كه ایمان خوب و فكر خوب بالاخره ذهنیت است، به ذهن
برمی گردد و ذهن ارزشش آن اندازه است كه انسان را به عمل وادار كند یعنی ارزش مقدِّمی دارد و
بس. در صدر اسلام هم بوده اند بعضی از نحله ها و فكرها (خوارج از این گروه هستند) كه این جور
فكر می كردند ولی قطعا نظر قرآن این نیست. از نظر قرآن ایمان از آن جهت كه ایمان است، خدا را
شناختن قطع نظر از هر عملی [ارزش دارد. ] اینكه می گوییم «قطع نظر از هر عملی» البته
خداشناسی منشأ عمل است ولی فرضا خداشناسی جدا از هر عملی هم بخواهد باشد خودش
نیمی از انسانیت انسان است اگر نگوییم تمام انسانیت است. ایمان به خدا (ایمان به اوّل) ، ایمان به
معاد (ایمان به آخِر) و ایمان به اینكه وسط (یعنی عمل در دنیا) چه نقشی دارد برای اینكه انسان
[سعادتمند باشد؛ به عبارت دیگر] در رابطه اول و آخر انسان عمل چه نقشی دارد و دنیا چه
وضعی برای ما دارد و ما چه موضعی در این دنیا باید داشته باشیم، [ایمان به اینها و] شناختن اینها
از نظر قرآن اصل است.