در اینجا خداوند قسم به عصر خورده است. مقصود از «عصر» چیست؟ «عصر» آنجا كه به معنی
اسم استعمال می شود دو معنی دارد. اصل لغت «عصر» مصدر است و به معنی فشردن. اگر شما
جامه ای را زیر آب كنید و بعد آن را فشار دهید كه آبش بیرون بیاید، به این عمل می گویند
«عَصْر» . یعنی فشار دادن شیئی به طوری كه مایعی كه در آن است بیرون بیاید
[1].
ولی عرب این كلمه را به دو معنای دیگر هم استعمال می كند: یكی به معنی زمانه و روزگار، و
دیگر به معنای همین وقت عصر، كه الان ما هم استعمال می كنیم و مثلا می گوییم نماز عصر. پسین
و قسمت آخر روز را هم «عصر» می گویند.
حال به چه مناسبت به زمانه و روزگار و همچنین به قسمت آخر روز عصر می گویند؟ من
نمی توانم اظهار نظر قطعی بكنم، یعنی در كتابهای لغت و تفاسیر ندیدم این مطلب را خوب بیان
كرده باشند، ولی به نظر می رسد كه به زمانه و روزگار از آن جهت «عصر» می گویند كه روزگار
انسانها را در خود می فشرد؛ مثل جامه ای كه بفشرند و آبش را بگیرند، روزگار و زمانه هم در
مجموع حوادثش انسانها را در فشار قرار می دهد. روزگار یك نیروی فشار آورنده بر انسانهاست
و به سختی و فشار دادن معروف است
[2].
و علت اینكه به قسمت آخر روز «عصر» می گویند، ظاهرا این است كه انسان شب می خوابد،
استراحت می كند و تجدید نیرو و نشاط می كند، صبح با یك طراوت و نشاطی بیرون می آید ولی تا
عصر تدریجا از نو تحت فشار قرار می گیرد. عصر كه می رسد، دیگر وقتی است كه انسان تحت
فشار قرار گرفته و خستگی عارضش شده است.
گفتیم عصر به معنی زمانه است. اگر الف و لام «العصر» را [الف و لامِ ] جنس بگیریم به معنی
زمانه است، ولی اگر الف و لام عهد بگیریم، یعنی قسم به آن زمان معیّن. در صورت دوم بعضی
گفته اند مقصود «آن زمان معیّن» است كه مقصودشان عصر پیغمبر اكرم است و در بعضی روایات ما
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 746
آمده كه مقصود عصر حضرت حجت است.
اگر ما باشیم و ظاهر لفظ، [مقصود] همان دو معنی اول است: قسم به زمانه به طور كلی، یا:
قسم به وقت عصر.
[1] - . در داستان حضرت یوسف در قرآن، یكی از آن دو نفر كه خواب دیده بودند می گوید: اِنّی اَرینی اَعْصِرُ خَمْرا
یوسف/36 یعنی در عالم رؤیا دیدم كه انگور برای خمر می فشارم؛ تعبیر این خواب چیست؟
[2] - . رودكی می گوید:
هموار كرد خواهی گیتی را
گیتی است كی پذیرد همواری