اما مسئله قسم و سوگند. از خصوصیات قرآن مجید این است كه خداوند مكرر به انواعی از
مخلوقات خودش قسم می خورد، از قرآن مجید و پیغمبر اكرم گرفته (مثل اینكه می فرماید: قو
القرآن الـ- مجید
[1]، یا:
یس. `وَ اَلْقُرْآنِ اَلْحَكِیمِ [2]یا راجع به رسول اكرم می فرماید:
لَعَمْرُكَ [3]اِنَّهُمْ لَفی
سَكْرَتِهِمْ یَعْمَهُونَ [4]) تا خورشید و ماه و ستارگان و شب و روز و اوقات مختلف شبانه روز مانند
صبح، ضحی
[5]و لیل. می فرماید:
وَ اَلضُّحی [6]قسم به ضحی، آن وقتی كه عالم روشن می شود، یا:
وَ
اَللَّیْلِ [7]قسم به شب، یا: قسم به آسمان، قسم به زمین، قسم به نفس انسان، قسم به اسبهای دونده در
میدان جنگ؛ اسبهایی كه قهرمانانه در میدان جنگ می دوند، آنگاه كه سمها و نعلهای آنها محكم به
سنگها اصابت می كند و برقی از تصادم سم اسبها و سنگها می جهد. اینها انواع قسمهایی است كه در
قرآن ذكر شده است.
قدر مسلم این است كه انسان همیشه به شیئی قسم می خورد كه آن را محترم و عزیز می دارد
و در واقع مثل این است كه می خواهد احترام و عزت آن شی ء را گرو راستی خودش قرار بدهد.
مثلا كسی كه می گوید: «به شرافتم قسم كه من چنین حرفی نگفتم» معنایش این است كه كأ نّه من
شرافت خودم را در گرو راستی سخن خودم قرار می دهم؛ اگر من دروغ بگویم پس شرافت ندارم.
یا وقتی كه كسی به عزیزی قسم می خورد و مثلا می گوید: «به روح پدرم قسم» معنایش این است
كه اگر من دروغ بگویم پس بی احترامی كرده باشم به روح پدرم
[8].
پس وقتی كه خدا قسم می خورد معنایش چیست؟ وقتی كه ما قسم می خوریم به خدا و
می گوییم «وَ اللّهِ» به خدا قسم، به این معناست كه من آن احترامی را كه برای خالقم قائل هستم گرو
می گذارم، پس اگر من دروغ بگویم، اهانتی به او كرده ام. ولی قسمی كه خالق به مخلوق می خورد
یعنی چه؟ این قسم هم در این جهت شریك است كه اعلام احترام می كند؛ در واقع خداوند
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 745
می خواهد بشر را راهنمایی و هدایت كند به عظمت و احترام مخلوقات تا بشر بداند كه این اشیاء
هر كدامشان در نوع خود عظمتی دارند و باید به هر كدام از اینها به جای خودش و در حد خودش
توجه كرد. این بود معنی قسم، كه به طور اجمال عرض كردم.
[3] - . یعنی قسم به جان تو.
[5] - . یعنی اوایل روز، وقتی كه آفتاب برآمده و روشنی خودش را افكنده است. نمی دانم آیا در فارسی تعبیری مرادف «ضحی» هست یا نه. [ظاهرا در فارسی «چاشتگاه» می گویند: فرهنگ فارسی عمید ج /1ص 723. ]
[8] - . البته قسم شرعی فقط قسمی است كه انسان به خدا بخورد، و احكام بالخصوصی دارد كه نمی خواهیم واردش
شویم.