در سال 1356 قمری و 1316 شمسی، سالی كه شروع طلبگی ما در قم بود (البته قبلا یكی دو
سال در مشهد بودیم) ، ذكر خیر مرحوم آقا محمدعلی شاه آبادی تهرانی را زیاد می شنیدیم، چون
ایشان سالها در زمان مرحوم آیت اللّه حاج شیخ عبدالكریم حائری در قم بودند و در آنجا درس
معارف می گفتند و بسیاری از بزرگان حوزه قم از نظر معارف دست پرورده آن مرد بزرگ بودند؛
همان مرحوم شاه آبادی كه در تهران بود و در مسجد جمعه تهران نماز می خواند و یك مرد
مجهول القدری بود. تهران به او به چشم حداكثر یك پیشنماز درجه اول نگاه می كرد، در صورتی كه
حد و مقام مرحوم شاه آبادی خیلی بزرگتر بود. آنجا ما از كسانی خیلی شنیده بودیم كه مرحوم
شاه آبادی اینجا بود، چه جور درس می گفت، چه كسانی به درسش می رفتند، و استادهای
خودمان
[1]را می دیدیم كه فوق العاده نسبت به او احترام می گزارند. حتی می دیدیم به آن اندازه ای كه
در معارف اسلامی برای شاه آبادی احترام قائلند برای حاج شیخ عبدالكریم اینقدر احترام قائل
نبودند، بیشتر از او برایش احترام قائل بودند. ما خیلی مشتاق زیارت این مرد بزرگ بودیم.
یكی از خاطراتی كه دارم این است: بعد از دو سال یعنی سال 1318 كه از قم به تهران آمدیم
تا به مشهد برویم، من با اشتیاق فراوان رفتم مسجد جمعه كه شاه آبادی را پیدا كنم و ببینم. آن وقت
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 735
تازه یك جوان بیست ساله بودم. در مسجد جمعه یك جا همان جلوی آن ایوانی كه ایشان نماز
می خواند نشسته بودم، دیدم دو نفر با همدیگر صحبت می كنند. یكی از آندو- كه معلوم بود از
شهرستان به تهران آمده- به دیگری گفت: ما چند سال كه در این شهر بودیم اگر هیچ استفاده ای
نكردیم ولی توحیدی از این مرد آموختیم. (همیشه فكر می كنم این چقدر خوب است برای انسان
كه بتواند لااقل یك نفر را احیا و زنده كند! ) بعد هم روزی همین جور پرسان پرسان رفتم منزل
مرحوم شاه آبادی كه پشت مسجد جمعه بود. در آنجا مثل یك جلسه درسی بود و عده زیادی
طلبه پای درسش نشسته بودند. همین آیه را داشت معنی می كرد. سرّ این جمله را بیان می كرد كه:
وَ أَمّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ. `فَأُمُّهُ هاوِیَةٌ. می گفت چرا می گوید:
فَأُمُّهُ هاوِیَةٌاین آدمِ سبك وزنِ
سبك عمل مادرش آن سقوطگاه است؟ می گفت: عرب از آن جهت مادر را «اُمّ» می گوید كه مقصد
بچه است. آیه می خواهد بگوید كه این اگر به جهنم سقوط می كند این جهنم همان مقصدی است كه
در تمام عمر اصلا به همین سو می رفته، مقصدش بوده و به این سو حركت می كرده، حالا به مادر
خودش دارد می رسد، فرزند همین مادر است، به دامن مادر خودش فرود می آید.
وَ ما أَدْراكَ ما هِیَهْ. آنجا فرمود:
وَ ما أَدْراكَ مَا اَلْقارِعَةُ. اینجا نیز تا اسم هاویه را برد
[می فرماید:
وَ ما أَدْراكَ ما هِیَهْ. ] هاویه به معنای سقوطكننده است. اینجا محل سقوط را
سقوطكننده بیان می كند. این به اعتبار این است كه خود این شخص كأ نّه با محل خودش متحد و
یكی است، یعنی سقوطكننده و محل سقوط هردو یك چیز هستند یعنی خودش عین جهنم شده
است.
وَ ما أَدْراكَ ما هِیَهْ تو چه می دانی آن هاویه چیست! همین قدر می گوییم:
نارٌ حامِیَةٌآتشی
سوزان.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 736
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 737
[1] - . [قاعدتا یكی از آن اساتید، امام خمینیره هستند كه شاگرد معارف الهی مرحوم شاه آبادی بوده اند. ]