بعد برای اینكه این سؤال بی جواب نمانده باشد و بشر به آن اندازه ای كه می تواند، از راه آثارش پی
ببرد كه قارعه چیست، آثار و خصوصیاتی از آن كوبنده را- كه اینجا مسلّم منظور خود قیامت
است- ذكر می كند:
یَوْمَ یَكُونُ اَلنّاسُ كَالْفَراشِ اَلْمَبْثُوثِ . برای آن وقت، یك علامت برای شما از مردم می دهیم و
یك علامت از كوهها به عنوان بزرگترین موجودهای روی زمین، اگر می خواهید بدانید اثر قارعه
چیست. اما مردم، مانند پروانه های پراكنده ای هستند كه گویی متوجه نیستند به كجا می روند، پرواز
می كنند كه فقط پرواز كرده باشند بدون آنكه هدفی داشته باشند.
اگر روی درختی از درختهای بزرگ مثل درخت ناروَن گنجشكهای زیادی لانه ساخته و در
آن تخم یا بچه گذاشته باشند، اینها می آیند تمام این درخت را پُر می كنند. اگر كسی بیاید ناگهان
هولی در آنجا ایجاد كند، مثلا سنگی پرتاب كند یا چوبی به این درخت بزند (مخصوصا اگر در
شب این كار بشود) تمام این گنجشكها یكمرتبه جیك جیك كنان از این درخت جدا می شوند و
بدون اینكه هدفی داشته باشند (چون نمی خواهند از آنجا دور شوند) دور این درخت، مرتب دور و
نزدیك می شوند و پایین و بالا می روند؛ حركتهایی بی هدف.
در قیامت چنین وضعی برای برخی
[1]انسانها پیش می آید. در سوره حج به یك شكل بیان
شده است، در سوره های دیگر از جمله این سوره به شكل دیگر. فقط یك تعبیر را در این زمینه
عرض می كنم.
قرآن از قیامت به «یَوْمُ الْفَزَعِ الاَْكْبَر» تعبیر می كند؛ روز بزرگترین فزعها و ترسها. البته در آخر
سوره نمل بیان می كند كه: ولی افرادی هستند كه در آن روز از فزع در امنیت اند:
وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ
یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ [2]. در آخر سوره انبیاء می فرماید:
إِنَّ اَلَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا اَلْحُسْنی أُولئِكَ عَنْها مُبْعَدُونَ. `لا یَسْمَعُونَ حَسِیسَها وَ هُمْ فِی
مَا اِشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُونَ. `لا یَحْزُنُهُمُ اَلْفَزَعُ اَلْأَكْبَرُ وَ تَتَلَقّاهُمُ اَلْمَلائِكَةُ هذا یَوْمُكُمُ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 730
اَلَّذِی كُنْتُمْ تُوعَدُونَ [3].
كسانی كه در دنیا سابقه شان سابقه نیك و عمل صالح است از این عذابها بدورند، حتی
صداهای دردناك و وحشتناك آنجا را نمی شنوند و در آنچه كه دلخواهشان است جاویدانند و
آن فزع اكبر، ترس بزرگ، غبار اندوهی در دل آنها وارد نمی كند و برعكسْ فرشتگان به
ملاقات آنها می آیند و به آنها نوید و مژده می دهند و می گویند آن روزِ نیكی كه به شما وعده
داده می شد همین روز است.
ولی از اینها كه بگذریم مردمی كه اهل ایمان و عمل صالح نیستند دچار آن فزع اكبر می شوند
كه در اول سوره حج این طور می خوانیم
[4]:
یا أَیُّهَا اَلنّاسُ اِتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ اَلسّاعَةِ شَیْ ءٌ عَظِیمٌ. `یَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ
عَمّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ كُلُّ ذاتِ حَمْلٍ حَمْلَها وَ تَرَی اَلنّاسَ سُكاری وَ ما هُمْ بِسُكاری
وَ لكِنَّ عَذابَ اَللّهِ شَدِیدٌ [5].
ای مردم! تقوا و پروای پروردگار خود را داشته باشید كه زلزله قیامت شی ء بزرگ و عظیمی
است. آن روزی كه او را ببینید، آنچنان مدهوش كننده است كه در مقام مَثَل زن شیرده از بچه
شیرخوار خود غفلت می كند كه اصلا بچه شیرخوار دارم
[6]. (در صورتی كه در دنیا اگر یك
زن را در آتش دنیا بیندازند و بچه شیرخوار داشته باشد، در همان حال از بچه خودش غفلت
نمی كند. ولی آنجا یادش می رود. ) و هر حاملی حمل خودش را می نهد. مردم را می بینی در
حالی كه مستان هستند اما مست نیستند؛ آنها را مانند مستها می بینید ولی آنها كه مست
نیستند، شی ء مست كننده ای نخورده اند، بلكه عذاب پروردگار شدید است.
این در مورد انسانها:
یَوْمَ یَكُونُ اَلنّاسُ كَالْفَراشِ اَلْمَبْثُوثِ.
و اما در مورد كوهها:
وَ تَكُونُ اَلْجِبالُ كَالْعِهْنِ اَلْمَنْفُوشِ. تمام كوهها مانند پشمِ زده شده
رنگین شده است یعنی وقتی این موجوداتِ سفتِ باصلابت را نگاه می كنی خیال می كنی كه پشم
است كه آن را زده اند.
اَلْقارِعَةُ. این كلمه اول كه به جای جمله است اعلام است: قارعه. جمله دوم كه جمله
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 731
استفهامیه است پرسشی است از طرف انسانها و فطرتهای انسانها از چیستی: قارعه مگر چیست؟
آیه سوم جواب این پرسش است كه: این، تعریف شدنی و قابل تعریف كردن و اینكه حدودش را
برای شما مشخص كنیم نیست. آیه چهارم و پنجم دو اثر از آثار قارعه را ذكر می كند یكی در مورد
انسانها به عنوان نمونه، و دیگر در مورد كوهها از جمادات به عنوان نمونه.
[1] - . به دلیل آیات دیگر.
[4] - . اتفاقا آن آیات، آخر سوره انبیاء است، این آیاتْ اول سوره حج و خیلی نزدیك به هم هستند.
[6] - . البته آنجا زن شیرده و بچه شیرخوار نیست.