اینجا چند مطلب است كه باید درباره آن گفت و گو و بحث شود. اول اینكه سؤالی به وجود آمده
- و بجا هم هست- و آن این است: خود قرآن می گوید كه قرآن در ماه رمضان و در شب قدر نازل
شد. آیا این، دلیل بر این نیست كه بعثت پیغمبر اكرم در ماه رمضان بوده؟ پس چرا ما بعثت را در
بیست و هفتم ماه رجب می دانیم؟
اینجا مطلب دیگری هست كه البته برای جواب به این سؤال گفته نمی شود بلكه اساسا از خود
قرآن استفاده می شود [ولی برای جواب به این سؤال نیز مفید است ] و آن این است: قرآن دو نوع
نزول بر پیغمبر اكرم دارد و اگر بگوییم «دو بار نزول دارد» نیز به معنی این است كه دو نوع نزول
دارد: یك نزول دفعی به معنی نزول اجمالی، و یك نزول تدریجی به معنی نزول تفصیلی و زمانی.
به عبارت دیگر یك نزول اجمالی كه به یك معنا غیر زمانی است و یك نزول تفصیلی تدریجی
زمانی. اتفاقا به حسب قاعده لغت عرب، كلمه «نزول» در دو باب آمده است: یكی به صیغه باب
«اِفْعال» (انزال- اَنْزَلْناهُ) ، و دیگری به صیغه باب تفعیل (تنزیل- نَزَّلْناهُ) . علمای ادب می گویند: فرق
این دو صیغه این است كه «اَنْزَلْناهُ» (اِنزال) در جایی گفته می شود كه شیئی دفعتا نازل شده باشد، و
«نَزَّلْناهُ» (تنزیل) غالبا در جایی گفته می شود كه نزولْ تدریجی باشد.
پس قرآن انزالی دارد و تنزیلی؛ آنجا كه می فرماید: «
إِنّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ اَلْقَدْرِ» [1]یا «
شَهْرُ
رَمَضانَ اَلَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ اَلْقُرْآنُ» [2]یا «
إِنّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَكَةٍ» [3]كه همه از باب افعال آمده، ناظر به
نزول دفعی و اجمالی و به یك معنا نزول غیر زمانی قرآن بر پیغمبر اكرم است كه این نزول مقدم
بوده بر نزول تدریجی و تفصیلی. در نزول اول، قرآن به صورت یك روح بر پیغمبر نازل شده، نه
به صورت كلمات و الفاظ و آیات و سور كه حالت تفصیلی است. پس از آنكه پیغمبر اكرم دارای
آن روح شده كه در واقع روح قرآن بوده، بعدها در نزولِ در مرتبه دیگر آنچه كه ابتدا مانند یك
روح بر پیغمبر اكرم نازل شد، به صورت این الفاظ و كلمات و عبارات درآمد. در این جهت،
روایات ما زیاد دلالت دارد؛ یعنی از ائمه اطهار این مطلب زیاد رسیده است كه قرآن دوبار (یعنی
به دو نحو) بر پیغمبر اكرم نازل شده است: به نحو اجمالی و بسیط و دفعی، و دیگر به نحو تدریجی
و زمانی و تفصیلی.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 688