«طغیان» یعنی چه؟ ماده «طغیان» در قرآن زیاد آمده است. لغتها اول در مورد امور طبیعی و
محسوس به كار برده می شود (چون بشر، اول با آنها آشنا می شود) و بعد مجازا در مورد امور
معنوی و روانی. اصل كلمه «طغیان» كه در قرآن هم به كار برده شده (
لَمّا طَغَی اَلْماءُ [1]) همان است كه
مثلا در مورد آب می گویند: «طَغَا الْماءُ» آب طغیان كرد. آب چگونه طغیان می كند؟ آب كه واقعا
طغیان نمی كند كه روحیه آب روحیه انقلابی بشود و طغیان كند، بلكه وقتی در رودخانه ای آبی
بیش از ظرفیتش پیدا شود می گوییم طغیان كرد. همین آب اگر در یك رودخانه بزرگتر باشد هیچ
وقت طغیان نمی كند، ولی در این مجرای كوچك طغیان می كند.
انسان گاهی طغیان می كند. ثروت پیدا می كند
[2]؛ همین قدر كه از فقر بیرون می آید و ثروت
پیدا می كند و همین قدر كه از او رفع احتیاج می شود و می بیند كه به انسانهای دیگر احتیاج ندارد و
روی پای خودش ایستاده، این در روحش موجی ایجاد می كند كه تاب آن را ندارد، یعنی ظرفیت
این مقدار را ندارد، طغیان می كند. یك وقت می بینید آب آمد او را برداشت و بُرد.
إِنَّ اَلْإِنْسانَ لَیَطْغی . `أَنْ رَآهُ اِسْتَغْنی . همین انسانی كه ما آن طور توصیفش كردیم، وقتی
خودش را می بیند [كه بی نیاز شده است طغیان می كند. ] «
أَنْ رَآهُ » یعنی «لاَِنْ رَءاهُ» . كأ نّه تقدیرش
این طور است: «اِنَّ الاِْنْسانَ لَیَطْغی. اِذِ اسْتَغْنی لاَِنْ رَءاهُ اسْتَغْنی» . علت را ذكر كرده اند و معلولش را
ذكر نكرده اند. انسان در وقتی كه معتقد می شود كه مستغنی و بی نیاز شده است زود طغیان می كند.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 674
[2] - . قرآن نمی گوید «ثروت زیاد» بلكه می گوید «اِسْتَغْنی» . «اِسْتَغْنی» آن حداقل است.