آنوقت این مسئله علم و شناختن تابع دو اصل دیگر است. انسان به صورت اجتماعی می تواند
بشناسد و به صورت انفرادی امكان ندارد؛ یعنی علم كه در عالم پیدا شده محصول همكاری
انسانهاست و الاّ اگر انسانها حالت انفرادی می داشتند شاید از حیوانات هم پایین تر بودند. حال
همكاری در مسائل علمی به چه وسیله پیدا می شود؟ این همكاری كه منجر به پیدایش علم و
فرهنگ و تمدن شده معلول دو چیز است: یكی زبان (مكالمه) و دیگر قلم. یعنی یك انسان تجربه
می كند و چیزی به دست می آورد، یك انسان دیگر چیز دیگری به دست می آورد و یك انسان
دیگر چیز دیگری. . . . اینها اگر نتوانند بین خودشان تفاهم برقرار كنند، یعنی اگر نتوانند دانایی
خودشان را به یكدیگر منتقل كنند و این آنچه كه می داند به آن بگوید و آن آنچه كه می داند به این
بگوید، آنوقت معلومات هركدام برای خودش باقی می ماند. [در این صورت ] هركاری كه من كردم
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 667
شما باید آن را از سر انجام بدهید و هركاری كه شما كردید من باید آن را از سر انجام بدهم.
بنابراین همیشه باید درجا بزنیم.
ولی وقتی كه من آنچه را كه به دست می آورم، از راه زبان به شما منتقل می كنم و شما آنچه
را كه به دست آورده اید به من منتقل می كنید، هردو واجد هر دو سرمایه می شویم. بعد نفر سوم،
دهم، صدم و هزارم را ضمیمه كنید. وقتی هزار نفر كار كنند و محصول معلوماتشان را روی هم
بگذارند آنوقت هر یك نفر معلومات هزار نفر را دارد. اینجاست كه علم توسعه پیدا می كند.
این هم كافی نیست، بلكه نسلها نیز باید با یكدیگر ارتباط پیدا كنند. اگر صرفا گفتن در كار
باشد این نسل آنچه را كه دارد می آموزد و به نسل بعد هم آن مقداری كه برایش امكان داشته باشد
منتقل می كند، ولی از راه زبان و گوش نمی توان همه مكتسبات علمی و فرهنگی و مدنی را به نسل
بعد منتقل كرد. اینجاست كه مسئله قلم و نوشتن به میان می آید. هر نسلی آنچه را كه به دست
آورده است، نه تنها از راه زبان به نسل بعد منتقل می كند- كه همه آن قابل انتقال نیست و فراموش
می شود- [بلكه از راه نوشتن نیز به نسل بعد منتقل می كند. ] اینكه انسان توانست قلم به دست
بگیرد و نوشتن را بیاموزد و آنچه را كه می داند و مكالمه می كند، به صورت مكتوبها و نوشته ها
دربیاورد، گذشته و آینده را به یكدیگر متصل و مرتبط می كند و یك وحدت به وجود می آورد.
«گفتن» همزمانها را به یكدیگر متصل می كند و «نوشتن» افرادی را كه فاصله زمانی با یكدیگر
دارند مرتبط می كند. یك نفر آثار علمی اش را در هزار یا دو هزارسال پیش به صورت مكتوب
درآورده، مردمی كه در این زمان هستند از آن استفاده می كنند.
این است كه خداوند در اولین آیاتی كه بر پیغمبر اُمّی خودش نازل كرده [به این مطلب اشاره
می كند. ] این عجیب است و فرنگیها نسبت به این قضیه خیلی اظهار اعجاب می كنند و می گویند:
عجیب است كه این مرد با اینكه امّی و بی سواد است و درس نخوانده و هیچ كتابی و حتی یك
كلمه در عمرش نخوانده و دستش روی قلم نرفته، آیاتی كه بر او وحی می شود همه سخن از
خواندن و نوشتن و آثار خواندن و نوشتن است، یعنی آن چیزهایی كه مدنیّت و فرهنگ و تمدن
بشر به آن وابسته است.
اِقْرَأْ وَ رَبُّكَ اَلْأَكْرَمُ. `اَلَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ. بخوان و پروردگار اكرم (كریم ترین) تو! نمی گوید
«پروردگار تو كریم است» بلكه می گوید: او اكرم همه كریمهاست. همان پروردگار توست كه به
انسان قلم به دست گرفتن را آموخت و [نوشتن ] را تعلیم كرد؛ یعنی در انسان آن استعداد را خلق
كرد كه توانست استفاده از قلم را بیاموزد.
عَلَّمَ اَلْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ به انسان تعلیم كرد چیزی را كه نمی دانست.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 668