حال آیا انسان از نظر جسمانی در احسن تقویم است یا از نظر روحانی؟ جواب این است: به
معنایی كه عرض خواهیم كرد، هم از نظر جسمانی و هم از نظر روحانی. البته اینكه می گوییم «از
نظر جسمانی» مقصودمان این نیست كه جسم و هیكل انسان از نظر زیبایی شناسی مثلا از اسب یا
طاووس زیباتر است، بلكه مقصود این است كه معتدلترین مزاجها به اصطلاح فلاسفه، [اختصاص
به انسان دارد. ] فلاسفه می گویند: هر موجودی هر حالتی را كه می پذیرد بستگی دارد به نوع
تركیبی كه در وجود او هست. اگر موجودی به صورت گیاه درمی آید و قابلیت رشد دارد و موجود
دیگری جماد است و قابلیت رشد ندارد، [به این جهت است كه ] تركیب این موجود نباتی متعادلتر
از تركیب آن موجود [جمادی ] است. همچنین هر گیاهی اگر از گیاه دیگر حیات راقی تری دارد به
این دلیل است كه اندام راقی تری دارد، یعنی تركیب متعادلتری دارد. باز حیوان تركیب متعادلتری از
گیاه دارد و خود حیوانات هم با یكدیگر فرق می كنند. تا می رسد به انسان كه تركیب انسان (همین
تركیب بدنی اش) از نظر مجموعه عناصر، معتدلترین تركیبی است كه در عالم پیدا شده است. اگر
روح الهی در این بدن پیدا می شود گزاف نیست؛ یعنی اینچنین نیست كه امكان داشته این روح الهی
را در اندام اسب یعنی در آن تركیب از تركیبهای طبیعت قرار بدهند ولی حالا در این تركیب قرار
داده اند، بلكه اصلا در میان تركیبات طبیعت هیچ تركیبی غیر از [بدن انسان ] نبوده است كه بتواند
جایگاه و مأوی و آشیانه روح انسانی قرار بگیرد.
پس هم جسم انسان در احسن تقویم (یعنی در «احسن تركیب» به همان معنایی كه فلاسفه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 639
می گویند) است و عالیترین تركیبات عالم است و هم روح و حیات و قوه مدبّر در وجود انسان.
خیلی واضح است كه در هیچ موجودی چنین حیات و قوه مدبّری وجود ندارد. پس انسان، هم از
نظر جسمی و هم از نظر روحی در احسن تقویم است؛ یعنی انسان در مجموع جسم و روحش در
احسن تقویم است.