ایها الناس! مردم آن وقتی كه فكر و اندیشه و گرایش و اراده و خواستشان یكی باشد یك واحد شمرده می شوند. خشنودی و خواستنِ یك چیز و ناخشنودی و نخواستنِ یك چیز است كه مردم را به صورت یك واحد در می آورد. آنوقت اگر مردمی از نظر خواست و اراده و خشنودی همه یك جور فكر كنند و یك اندیشه داشته باشند، بعد آن اندیشه را یك نفر به مرحله عمل دربیاورد، [در واقع ] آن یك نفر نكرده، بلكه همه كرده اند؛ چون آن یك نفر نماینده اراده عموم است و خواست عموم را به مرحله عمل درآورده. حال اگر آن كار خوب باشد همه مردم آن كار خوب را انجام داده اند و اگر آن كار بد باشد باز همه مردم آن كار بد را انجام داده اند.

پس حضرت می خواهد بفرماید: گاهی اراده فرد اراده فرد نیست، بلكه مظهر اراده جمع است.

وقتی یك كار بدی را همه مردم می خواهند انجام شود و همه با یكدیگر هم فكر و هم رأی هستند، بعد یكی از افراد آن كار را مرتكب می شود، آیا اینجا مجرم همان یك نفر است یا همه مجرم اند؟ همه مجرم هستند؛ چون اینجا به اصطلاح امروز اراده جمعی و روح جمعی است كه این كار را

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 583

انجام می دهد نه روح فردی؛ یعنی روح فردی به عنوان یك جزء از روح جمعی این كار را انجام می دهد. حضرت می فرماید: هر وقت این طور باشد همه مردم این كار را كرده اند.

بعد ایشان استدلال می كند به همین داستان قوم ثمود و می فرماید: می دانید كه ناقه ثمود را یك نفر پی كرد، ولی قرآن نمی گوید «یك نفر پی كرد» بلكه می گوید: «عقروها» یعنی همه پی كردند. حضرت روی كلمه «عقروها» تأكید دارد. قرآن می فرماید: «فعقروها» همه آن را پی كردند، و حال آنكه یك نفر پی كرده بود؛ چرا؟ چون آن یك نفر خواستِ عموم را انجام داد. این، نكته خیلی جالب عجیبی است كه حضرت اینجا بیان فرموده اند.

در دو آیه قبل هم می فرماید: إِذِ اِنْبَعَثَ أَشْقاها. «اِنْبَعَثَ » باب انفعال است، یعنی منبعث شد، برانگیخته شد. خود این جمله هم نشان می دهد كه این، اراده جمع بود كه می خواست این كار انجام شود و این فرد از اراده جمع منبعث شد.

[1] - . نهج البلاغه، خطبه 199.