مثال دیگر- كه مثال خوبی است- این است كه در كتابهای حیوان شناسی و روان شناسی كه راجع
به غرایز حیوانات بحث می كنند می گویند: بعضی از پرندگان بچه خودشان را در بوته آزمایش
پرواز قرار می دهند و ضمنا آنها را تمرین می دهند. این پرنده وقتی به حكم غریزه احساس می كند
كه بچه اش آمادگی پرواز پیدا كرده، او را روی بال خود می نشاند و از آشیانه بیرون می آورد.
مقداری كه او را برد رهایش می كند. تا رهایش كرد، این بچه میان زمین و آسمان شروع می كند به
بال زدن های نامنظمی. بعد از مدتی كه خسته می شود و می خواهد بیفتد، او را می گیرد و مقداری با
خودش حركت می دهد تا خستگی اش رفع شود. بار دیگر او را رها می كند. چند روز این عمل را
تكرار می كند و او را تمرین می دهد تا وقتی كه مطمئن شود این بچه می تواند از آشیانه بیرون برود
و بعد خودش به آشیانه برگردد.
هر نعمتی كه خدا به انسان می دهد چنین چیزی است؛ یعنی وظیفه ای كه انسان در برابر هر
نعمت دارد مستلزم تحمل نوعی مشقت و تمرین و تكامل خود است. منتها نعمت احترام و حیثیت
یك نوع مشقت به انسان تحمیل می كند و نعمت بی نام و نشانی یك نوع مشقت دیگر. امتحان الهی
برای كسی كه نام و نشان دارد این است كه تكبر نكند و خودش را بالاتر و برتر از دیگران نداند؛
یعنی با خود نگوید: «برای این كه من عزیز خدا هستم چه دلیلی بالاتر از این كه به من چنین شأن
و مقام و احترامی در میان مردم داده؟ ! » خیر، این برای تو یك امتحان بیشتر نیست. از طرف دیگر
كسی كه بی نام و نشان است نباید این را نوعی تحقیر الهی تعبیر كند و بگوید: «ای آقا! ما خدا زده
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 537
هستیم؛ از دنیای ما پیداست كه آخرتمان چیست.
گلیم بخت كسی را كه بافتند سیاه
به آب زمزم و كوثر سفید نتوان كرد
ما از اوّلی كه به این دنیا آمدیم روی پیشانی مان شقاوت و بدبختی نوشته شده بود والاّ خدا ما را
این طور فقیر نمی كرد» .
قرآن می گوید: نه این خدازدگی است و نه آن خدادادگی به معنی خدا گرامی داشتن است.
برای انسان همه اینها پیش می آید، گاهی فقر پیش می آید و گاهی غنا، گاهی احترام پیش می آید و
گاهی بی احترامی. انسان باید بداند كه هیچ كدام از اینها فی حد ذاته نه دلیل كرامت الهی است و نه
دلیل اهانت الهی. پس انسان باید كوشش كند تا از عهده امتحان برآید.
آنوقت افرادی كه این طور فساد می كنند (
فَأَكْثَرُوا فِیهَا اَلْفَسادَ) كسانی هستند كه این تصاحب
نعمتها را دلیل بر یك نوع كرامت و شرافت ذاتی خودشان قرار می دهند. در آیات بعد قرآن
می گوید: روزی خواهد آمد كه تو خواهی فهمید كه اینها دلیل بر هیچ چیز نیست، پس امروز بیدار
باش.
فَأَمَّا اَلْإِنْسانُ إِذا مَا اِبْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَكْرَمَنِ. انسان آنگاه كه پروردگارش
او را مورد ابتلا قرار می دهد پس او را اكرام می كند به مال (كه یك اكرام ابتدایی و ظاهری است و
نتیجه این ابتلا بستگی به عكس العمل او دارد) و نعمت خودش را به او می دهد، می گوید: بله،
پروردگار من مرا مكرَّم داشته است و من پیش او شرافتی دارم كه دیگران ندارند. خلاصه همه چیز
را با پول و مقام و امور مادی دنیا حساب می كند.
وَ أَمّا إِذا مَا اِبْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَهانَنِ بار دیگر كه خدا او را مورد امتحان و
آزمایش قرار می دهد و روزی اش را بر او تنگ می گیرد می گوید: «ما دیگر خدا زده هستیم» . اینها
خدازدگی نیست. خدازدگی چیست؟ آن چیزهایی كه از اعمال خودتان ناشی می شود:
كَلاّ بَلْ
لا تُكْرِمُونَ اَلْیَتِیمَ .
وَ لا تَحَاضُّونَ عَلی طَعامِ اَلْمِسْكِینِ . اینها بدبختی است، كه ان شاء اللّه در جلسه بعد
توضیح می دهیم. و صلّی اللّه علی محمد و آله الطاهرین.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 538