مثلا در بعضی كارها اراده ما مقهور است؛ یعنی نمی توانیم جز این بكنیم و چون چنین است
چاره ای نداریم از این كه این كار را انجام بدهیم. فرض كنید می خواهیم از جایی به جایی برویم.
آن چیزی كه ما اراده كرده ایم این است كه اگر الان در خانه خودمان هستیم، ده دقیقه دیگر در
جای دیگری باشیم، ولی اراده ما مقهور به این است كه برای رسیدن به آن مكان وسیله ای انتخاب
كنیم و مقداری زمان صرف كنیم.
ولی گاهی مقهوریت نیست، بلكه حكمت است. مثلا من در سخن گفتن خودم می توانم یكی
از چند صورت را انتخاب كنم: می توانم فریاد بكشم كه صدایم تا چند خانه آن طرف تر برود، یا
چنان آرام صحبت كنم كه شخصی هم كه پهلویم نشسته صدایم را نشنود (یعنی با هَمْس
[1]حرف
بزنم) ، و یا طوری حرف بزنم كه كسانی كه در این اتاق هستند صدای مرا بشنوند. این كه من در
میان این سه كار، كار سوم را كه حد وسط است انتخاب می كنم، حكمت است؛ یعنی من مجبور به
این انتخاب و مقهور در این انتخاب نیستم
[2]، ولی عقل، منطق، شعور و حكمت (یعنی كار را برای
غایت و نتیجه انجام دادن) ایجاب می كند كه این كار را بكنم.
خدای متعال در تمام كارهایش این گونه است؛ یعنی هیچ كاری را از روی اجبار و این كه
غیر از این برای او مقدور نیست انجام نمی دهد، بلكه هر كاری را مطابق آنچه خودش می خواهد
انجام می دهد. اما این مطلب به این معنا نیست كه آنچه می خواهد، حتی طبق موازین حكمت هم
نیست، بلكه خدا در میان كارهایی كه می تواند بكند، كاری را انجام می دهد كه بر وفق موازین
حكمت است.
كَلاّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّینِ. `وَ إِنَّ عَلَیْكُمْ لَحافِظِینَ. `كِراماً كاتِبِینَ. `یَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ .
در آیات قبل فرمود: ای انسان! چرا به بهانه این كه خدا كریم است، دست از عمل صالح و
اصلاح خودت برداشتی و در گناه كردن بی پروا شدی؟ ! پروردگار كریم تو آن كسی است كه تو را
آفرید و در خلقت تو تسویه و توازن به كار برد و به هر صورتی كه می خواست تو را تركیب كرد
[3]،
اینها همه مظهر كرم اوست. حال آیا كرم خدا باید باعث غرور تو شود؟ ! یا باید باعث شود كه تو
بفهمی دستورهایی هم كه به تو می دهد به مقتضای كرم اوست و اگر به این دستورها عمل كنی به
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 426
كرم او چنگ زده ای.
در اینجا لحن آیات تغییر می كند، می فرماید:
كَلاّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّینِ . یعنی حقیقت این است
كه شما در عمق دلتان روز قیامت را باور ندارید و این در واقع غرور نیست بلكه ناباوری است.
گاهی انسان قیامت را باور دارد و در عمق دلش تكذیب نمی كند و مع ذلك دچار غرور شده و
می گوید خدا كریم است، ولی گاهی اگر عمق این حرف را بشكافی می بینی كه در واقع ایمان
درستی به قیامت ندارد.
[1] - . [یعنی نجوا و به اصطلاح عامیانه درِگوشی. ]
[2] - . بلكه می توانم با همس سخن بگویم یا فریاد بكشم.
[3] - . در سوره والتین می فرماید:
لَقَدْ خَلَقْنَا اَلْإِنْسانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ .