مثال دیگر دندانهای انسان است. دندانهایی كه در جلو دهان قرار گرفته كارشان بریدن و قطع كردن
است و دندانهایی كه در عقب قرار گرفته كارشان خرد كردن و نرم كردن است. قهرا حجم این
دندانها به حسب كاری كه باید انجام بدهند فرق می كند؛ دندانهای جلو (قواطع) باید ظریف تر و
تیزتر باشد و مانند كارد ببُرد و دندانهای عقب (طواحن
[1]باید پهن باشد به طوری كه بتواند غذا را
خرد و نرم كند. حال اگر جای اینها عوض می شد به این صورت كه دندانهای كرسی در جلو دهان
قرار می گرفت و دندانهای قواطع در عقب، اولا كاری انجام نمی گرفت
[2]و ثانیا چقدر بدتركیب و
بدگِل می شد.
این است كه خدای متعال، هم به تسویه اشاره می كند و هم به عدل و توازن. (همان طور كه
گفتیم تسویه این است كه هر چیزی در جای خودش قرار بگیرد به گونه ای كه اعوجاج و كجی
دیده نشود، و تعادل و توازن یعنی هر چیزی به اندازه خودش باشد. ) می فرماید: ای انسان! اگر در
این امور فكر كنی، می بینی كه این خدای كریم توست كه خلقت تو را به این شكل به وجود آورده.
فِی أَیِّ صُورَةٍ ما شاءَ رَكَّبَكَ . در هر صورتی كه خودش بخواهد تو را تركیب می كند و
می سازد
[3]. یعنی اراده او مقهور امر دیگری نیست. البته اراده او بر طبق حكمت جریان پیدا می كند و
كمال اراده در این است كه بر طبق حكمت جریان پیدا كند، اما این كه اراده، حكیمانه باشد یك
مطلب است و این كه اراده، محدود باشد و مقهور شی ء دیگری باشد امر دیگری است.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 425
[2] - . چون غذا اول باید بریده شود و بعد آسیاب شود. آسیاب شدن به حسب طبیعی [در مرتبه ] دوم است.
[3] - . یعنی جمع و جور می كند.