این آیه را گاهی به دو شكل مختلف تفسیر می كنند كه دو نتیجه معكوس می دهد و قطعا یكی از
این دو تفسیر درست نیست. بعضی گفته اند كه خدای متعال در این آیه خواسته است عذر بشر را به
او یاد بدهد، خدا می گوید: ای انسان! چه چیز تو را به پروردگار كریمت مغرور كرده؟ ! انسان در
جواب می گوید: كرمش، چون او كریم است. ولی همان طور كه مفسرین (مثل تفسیر المیزان)
گفته اند، چنین چیزی امكان ندارد و مخصوصا با توجه به آیاتی كه بعد می آید، این آیه می خواهد
بگوید كریم بودن خدا نباید سبب مغرور شدن انسان بشود.
یك رباعی است كه آن را به حضرت امیر علیه السلام نسبت می دهند در صورتی كه این نسبت
ثابت نیست و علاوه بر این خودشان فرموده اند: «اگر چیزی به ما نسبت دادند كه مخالف با قرآن
بود، بدانید كه از ما نیست. » حتی تعبیر كرده اند: «بزنید به دیوار، ما چیزی خلاف قرآن نمی گوییم. »
ولی این رباعی چون با طبیعت مردم مغرور و تنبل و گریزان از عمل جور در می آید، با اینكه عربی
است در میان فارسی زبان ها هم خیلی رایج شده و اغلب بر لوح قبرها همین شعر را نوشته اند:
وَفَدْتُ عَلَی الْكَریمِ بِغَیْرِ زادٍ
مِنَ الْحَسَناتِ وَ الْقَلْبِ السَّلیمِ
فَحَمْ- لُ الزّادِ اَقْبَحُ كُلِّ شَیْ ءٍ
اِذا كانَ الْوُفودُ عَلَی الْكَریـ- مِ 1
[1]
می گوید: «من بر كریم وارد شدم در حالی كه هیچ توشه ای ندارم، نه از حسنات و اعمال خوب و نه
از قلب سلیم و پاكیزه. و نباید هم توشه آورد، برای اینكه ما داریم مهمان یك كریم بزرگوار
می شویم. » اگر شما را به خانه یك آدم بزرگوار به مهمانی دعوت كنند، اگر همراه خودتان زاد و
توشه بردارید و بروید، این بدترین كارهاست. این زشت ترین كارهاست كه انسان وقتی میهمان آدم
بزرگواری می شود، با خودش زاد و توشه هم ببرد.
[این شاعر] خیال كرده كه قیامت یك دعوت به میهمانی است مثل میهمانیهایی كه در عالم
دنیا هست. نمی داند كه آخرت میهمانخانه نیست، بلكه طبق حدیثِ اَلدُّنْیا مَزْرَعَةُ الاْخِرَةِ آنجا محل
دروی كشتگاه عالم دنیاست. این شعر صراحتا بر ضد آیات قرآن است. اولا در بیت اول می گوید:
من بی توشه آمدم (یعنی بدون حسنات و قلب سلیم) در حالی كه صریح قرآن است كه می گوید:
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 406
یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ. `إِلاّ مَنْ أَتَی اَللّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ [2]. «روزی كه مالی، فرزندی و چیزی به درد
نمی خورد، آنجا فقط قلب سلیم به درد می خورد. » تو كه می گویی قلب سلیم نیاورده ام، قرآن داد
می كشد:
وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ اَلزّادِ اَلتَّقْوی [3]. خود قرآن، خود آن خدا كه به قول تو انسانها را به
میهمانی دعوت كرده، می گوید: «توشه بردارید» . این همه قرآن دادِ عمل می كشد، این همه پیغمبران
و ائمه اطهار فریاد عمل را بلند كرده اند! امیرالمؤمنین می فرماید:
عِبادَ اللّهِ! اَلاْنَ فَاعْمَلوا وَ الاَْلْسُنُ
مُطْلَقَةٌ وَ الاَْبْدانُ صَحیحَةٌ وَ الاَْعْضاءُ لَدْنَةٌ وَ الْمُنْقَلَبُ فَسیحٌ وَ الْمَجالُ عَریضٌ، قَبْلَ اِرْهاقِ الْفَوْتِ وَ
حُلولِ الْمَوْتِ [4]. بندگان خدا! الان وقت عمل است، الان كه بدنها سالم است و دستها نرم است و
می شود با این دستها كار كرد، الان كه جایگاه شما وسیع و فسیح است. فردا می روید در گور و
دیگر موقع عمل می گذرد. و باز قرآن می گوید:
وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاّ ما سَعی [5].
پس این حرفها خود فریب دادن است. وقتی كه قرآن در كمال صراحت دم از توشه می زند و
می گوید: اِنَّ خَیْرَ الزّادِ التَّقْوی و در كمال صراحت دم از قلب سلیم می زند
[6]آنوقت آیا ما می توانیم
بگوییم: «نه، مولا كریم است و همه كارها را خودش درست می كند» ؟ ! اگر این طور بود كه، مولا
اصلا پیغمبران را نمی فرستاد. پس چرا پیغمبران را فرستاده؟ ! چرا كتاب آسمانی فرستاده؟ ! اگر
معنای كریم بودن مولا عمل نكردن ما بود، اصلا دینی و شریعتی و قانونی لازم نبود.
پس این معنی، مقصود آیه نیست و این آیه عكس این مطلب را می خواهد بگوید. می فرماید:
او كه رب توست و كریم است، مبادا كریم بودن او سبب غرور تو شود. كریم بودن او سر جای
خودش هست، ولی تو به كریم بودن او نباید مغرور شوی.
[1] - 1. این را می گویند «شعر» به آن معنایی كه عرض كردیم، چون از قوه تخیل استفاده می كند.
[4] - . نهج البلاغه، خطبه 196.
[6] - . امام باقر علیه السلام فرمود: قلب سلیم قلبی است كه اگر تفتیش كنی جز خدا در آن پیدا نمی كنی.