مسئله ما قَدَّمَتْ وَ اَخَّرَتْ به تعبیرهای مختلفی در قرآن مجید آمده است. اینكه انسان هر عملی كه
مرتكب می شود به منزله یك «پیش فرستاده» است و عمل انسان قبل از خود انسان به عالمی كه
متناسب با آن است بالا می رود، در قرآن زیاد آمده است. از جمله در اواخر سوره مباركه حشر
می فرماید:
یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اِتَّقُوا اَللّهَ إِنَّ اَللّهَ خَبِیرٌ بِما
تَعْمَلُونَ [1]. ای اهل ایمان تقوای الهی داشته باشید و باید هر نفسی نظر كند و دقت كند در آنچه كه
برای فردای خود پیش می فرستد.
در مورد «پیش فرستاده ها» مطلب معلوم است، «پس فرستاده ها» چطور است؟ یعنی آنهایی
كه خود شخص، اول می رود و بعد از او آنها را می فرستند چیست؟ مگر ممكن است انسان پس
فرستاده هم داشته باشد؟ بله. از جمله جاهایی كه این مطلب ذكر شده یكی همین آیه مورد بحث
است و دیگر آیه ای در سوره یس
[2]. در سوره مباركه یس می خوانیم:
إِنّا نَحْنُ نُحْیِ اَلْمَوْتی وَ نَكْتُبُ
ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ [3]. ( «اِنّا» یعنی تحقیقا ما، و باز «نَحْنُ» تأكید آن «نا» ی در «اِنّا» است. ) همانا ما،
ما زنده خواهیم كرد مردگان را و هر چه را كه آنها پیش از خود می فرستند و نیز آثارشان را
می نویسیم. اینجا تعبیر به «اثر» شده (اثر جای قدم را می گویند
[4]و در آیه مورد بحث هم تعبیر این
بود:
ما قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ .
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 404
[2] - . در ذهنم هست كه در جاهای دیگر قرآن هم ذكر شده.
[4] - . انسان می رود و جای قدمش بعد از خودش باقی می ماند.