تعبیر «فِطْرَت» و «فَطَرَ» و «فاطر» و امثال اینها كه در قرآن آمده، داستان عجیبی دارد كه معلوم
می شود این استعمال را بیشتر خود قرآن به كار برده است و خود قرآن این لفظ را به این معنی اش
صیقل داده. ابن عباس- كه مرد عالم و مفسری بوده و شاگرد امیرالمؤمنین هم بوده است و خودش
می گوید: «من از تفسیر هر چه دارم از علی دارم» و از نظر زبان عرب هم یك عرب بسیار فصیح
است- می گوید: من معنی كلمه «فِطْرَت» را در قرآن، آن وقت درست فهمیدم كه دو عرب برای
محاكمه ای پیش من آمدند تا من قضاوت كنم. ایندو بر سر یك چاه با یكدیگر اختلاف و دعوا
داشتند. (ظاهرا قضیه این طور بوده كه یكی از اینها مدعی بوده كه این چاه را من از اول به آب
رسانده ام و دیگری از باب اینكه سالها متصرف بوده می گفته این چاه مال من است. ) آن كسی كه از
اول این چاه را به آب رسانیده بود در ادعای خودش این طور گفت: «أنـ- َا فَطَرْتُها. » ابن عباس
می گوید: من آنجا یكدفعه متوجه شدم كه كلمات «فَطَرَ» و «فاطر» و «فِطْرَتْ» كه در قرآن آمده چه
معنی خاصی دارد. یعنی این زدن و شكافتن زمین، شكافتنی است كه منتهی به بیرون آمدن و بیرون
زدن و جوشش چیزی از درون آن شود.
به نظر می رسد كه آیه
إِذَا اَلسَّماءُ اِنْفَطَرَتْ معنایی دارد زائد بر آنچه كه آیه
إِذَا اَلسَّماءُ اِنْشَقَّتْ
دارد.
إِذَا اَلسَّماءُ اِنْشَقَّتْ فقط انشقاق را بیان می كند، ولی
إِذَا اَلسَّماءُ اِنْفَطَرَتْ تنها انشقاق را بیان
نمی كند، بلكه می گوید: شكافته می شود و حقیقت دیگری از گریبان آسمان سر بیرون می آورد.
حال اگر این آیه را با آیه سوره «عمّ» مقایسه كنیم، معنی خاصی پیدا می كند. قرآن در یك جا
می گوید:
إِذَا اَلسَّماءُ اِنْشَقَّتْ ، در جای دیگر می گوید:
إِذَا اَلسَّماءُ اِنْفَطَرَتْ و در سوره «عمّ» راجع به
قیامت می گوید:
وَ فُتِحَتِ اَلسَّماءُ فَكانَتْ أَبْواباً [1]آسمان گشوده شد، پس آسمان همه به صورت درها
درآمد. در این آیه مفسرین گفته اند: یعنی كأ نّه دیوار و فاصله میان مُلك و ملكوت از میان برداشته
می شود. الان عالم ما عالم طبیعت است و عالم دیگر عالم ملائكه، ما از آنها نهان هستیم و آنها از
ما پنهان هستند (قدر مسلّم این است كه آنها از ما پنهان هستند) . [آیه می فرماید: در آن روز] این
درها، این حجابها و این پرده ها از میان برداشته می شود. و لهذا در مورد زمین هم در آیه دیگری
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 402
می فرماید:
یَوْمَ تُبَدَّلُ اَلْأَرْضُ غَیْرَ اَلْأَرْضِ وَ اَلسَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلّهِ اَلْواحِدِ اَلْقَهّارِ [2]. آن روزی كه
زمین تبدیل می شود به غیر زمین؛ یعنی همین زمین چیز دیگری می شود و به امر دیگری تبدیل
می شود، زمین زمین است در حالی كه تحولی در آن پیدا شده.