امیرالمؤمنین علی علیه السلام در سه جمله (و چه جملات بزرگی است! ) گویی مقاصد قرآن را به اشاره بیان كرده اند، می فرمایند: رحم الله امرآ علم من این و فی این و الی این. یعنی رحمت خداوند شامل حال كسی باد كه بداند و بفهمد كه از كجا، در كجا و به سوی كجاست. اگر انسان این سه امر را بداند و به آنها مؤمن باشد، همه چیز برای او درست می شود. انسان خودش را در این دنیا می بیند و چون خدا به او فكر و اندیشه داده است [1]، در درجه اول باید فكر كند كه از كجا آمده ام و الان در كجا هستم و به كجا باید بروم [2]؟ از كجا و در كجا و به كجا؟ در این سه، از همه مهمتر «به كجا؟ » است، چون مربوط به آینده انسان است. البته آینده و حال و گذشته، همه به یكدیگر مربوط

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 387

است، ولی آنچه كه بیشتر به انسان تعلق دارد آینده اوست كه رو به سوی آن دارد.

ما چه خوشمان بیاید و چه خوشمان نیاید، چه با ذائقه مان جور در بیاید و چه جور در نیاید [3]، بدون شك اهمّ مسائل در قرآن توجه به قیامت است و این كه انسان بداند چنین آینده ای وجود دارد.

گاهی به این صورت است كه آینده ای به هر حال می آید، من بدانم یا ندانم تأثیری در قضیه ندارد؛ مثل این كه به انسان بگویند: در آخر كار، موی تو سفید می شود. اینجا به هر حال موی من سفید می شود و من در سفید شدنش نقشی ندارم. ولی گاهی مسئله به گونه دیگری است، یعنی چگونگی و كیفیت آن آینده به وضع حاضر بستگی دارد، و این خیلی مهم است. [قیامت به صورت دوم است. ] به همین جهت است كه توجه دادنِ انسان به قیامت و بقا [ضرورت پیدا می كند [4]] و باز روی همین جهت است كه قرآن وقتی می خواهد راجع به قیامت سخنی بگوید آنچنان برایش مقدمه چینی می كند كه خوب در ذهنها نقش ببندد.

حال با توجه به مقدمه ای كه ذكر كردیم، به بیان آیات می پردازیم. اگر كسی به زبان عربی آشنا باشد و آهنگ آیات اول این سوره را درست درك كند، می فهمد كه چقدر این آیات كوبنده و مؤثر است [5]! فراز اول آیات این سوره، خلاصه مطلبی كه می خواهد بگوید این است كه زمانی خواهد رسید كه انسان می فهمد چه چیزی احضار كرده و پیش فرستاده است و چه چیزی گرد آورده و جمع كرده است، روزی فرا می رسد كه در آن روز انسان تازه می فهمد كه عجب! اینها همه را من حاضر كرده ام؟ ! اینها همه ساخته من است؟ ! اینها همه پرداخته من است؟ !

اصل این مطلب در آیه چهاردهم بیان می شود، ولی در آیات قبل برای آن، مقدمات كوبنده عجیبی ذكر می كند كه بعضی از آنها مربوط به اشراط الساعة (یعنی مقدمات قیامت) است و بعضی به خود قیامت مربوط می شود (البته در بعضی از آن مقدمات هم نكات خاصی هست كه مربوط به قیامت است) .

[1] - . انسان مثل حیوان نیست كه فكر و اندیشه ای نداشته باشد و در مورد مبدأ و منشأش فكر نكند.

[2] - . فرض كنید انسانی در خانه اش خواب است. بدون این كه بیدار شود، او را بلند كنند و در اتومبیل یا هواپیمایی بیندازند و بعد او را ببرند در بیابانی رها كنند. وقتی كه بیدار شود و خودش را یكدفعه در چنین فضایی ببیند، اولین چیزی كه به آن فكر می كند این است كه اینجا كجاست؟ من را از كجا آورده اند؟ و به كجا باید بروم؟

[3] - . قرآن خودش را با ذائقه ما تطبیق نمی دهد، ما باید خودمان را با ذائقه قرآن تطبیق دهیم.

[4] - . پیغمبر اكرم فرمود: خُلِقْتُمْ لِلْبَقاءِ لا لِلْفَناءِ. یعنی شما برای جاودانگی و باقی ماندن آفریده شده اید، نه برای فنا شدن و نیست شدن.

[5] - . از سوره هایی است كه عبدالباسط خیلی عالی و زیبا قرائت كرده و نوارش هم خیلی پخش شده. انصافا هم خیلی عالی و زیباست، یعنی آهنگ آن با معنای آیات خیلی متناسب است.