فَإِذا جاءَتِ اَلصَّاخَّةُ. `یَوْمَ یَفِرُّ اَلْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ. `وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ. `وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ. `لِكُلِّ اِمْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ
شَأْنٌ یُغْنِیهِ [1].
بارها گفته ایم كه در قرآن هیچ موضوعی به اندازه آخرت مورد توجه قرار نگرفته؛ چون هیچ
موضوعی به این اندازه برای انسان لزوم تذكر ندارد و تعلیم دادنی نیست. موضوع آخرت از این
جهت حتی از موضوع توحید هم بالاتر است؛ چون توحید از یك نظر به گذشته انسان مربوط
است و انسان به كمك عقل و فكر، راه شناخت به گذشته را بهتر [در دست ] دارد. ولی معاد مربوط
به آینده انسان است و آینده انسان برای انسان از نظر فكر خودش دنیای مجهولی است (تا چه
رسد به آینده كل جهان) و این در حالی است كه سعادت انسان به آن بستگی دارد.
در این آیات ترتیب خاصی رعایت شده. [توضیح این كه ] انسان به برادر خودش خیلی عُلقه
دارد ولی از برادر بیشتر، به پدر و مادر علقه دارد، و باز آنان كه از پدر و مادر هم بیشتر مورد
علاقه انسان هستند زن و فرزند می باشند. اینجا به همین ترتیب ذكر كرده، می فرماید: روزی كه
انسان از برادرش فرار می كند. بعد كأ نّه می فرماید: و بلكه بالاتر، از پدر و مادرش، و بلكه بالاتر،
از همسر و فرزندانش فرار می كند، چرا؟
لِكُلِّ اِمْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ . هركسی در آن روز،
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 384
شأنی و شغلی و گرفتاریی دارد كه او را از همه چیز بی نیاز می كند. یعنی در آن روز آنقدر انسان به
خودش گرفتار است كه توجهی به غیر نمی كند، بلكه از غیر خودش- هركه می خواهد باشد- فرار
می كند. در همین جاست كه مردم دو دسته می شوند
[2].
می فرماید:
وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ. چهره ها را كه نگاه كنید، دوگونه چهره می بینید: چهره هایی
باز، شكفته، مثل صبحِ روشن، متلألئ.
ضاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌخندان، مستبشر. (مستبشر كسی را
می گویند كه بشارت گرفته، كسی كه یك بشارت بسیار بزرگ به او رسیده. )
وَ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْها غَبَرَةٌو چهره هایی در آن روز بر آنها غبار نشسته، غبار غم و اندوه و
ناراحتی. تَرْهَقُها قَتَرَةٌ كدورت و عبوسی بر آن چهره ها مسلط شده.
أُولئِكَ هُمُ اَلْكَفَرَةُ اَلْفَجَرَةُ. در
این آیه راجع به دسته دوم
[3]دو مطلب می فرماید. مطلب اول «كفره»
[4]است، یعنی كسانی كه حقیقت
بر آنها عرضه شده و آن را پوشانده اند، آنهایی كه قدر انبیا را ندانسته و آنان را نپذیرفته اند. و
مطلب دوم «فجره» است، یعنی آنهایی كه در عمل، دنبال فسق و فجور رفته اند. می فرماید:
چهره هایی كه در آنها ذره ای خوشحالی و بشارت و خنده و روشنایی نخواهید دید چهره كافران
فاجر است. و صلّی اللّه علی محمّد و آله الطاهرین.
باسمك العظیم الاعظم الاعزّ الاجلّ الاكرم یا اللّه. . .
پروردگارا دلهای ما به نور ایمان منوّر بگردان.
پروردگارا به ما توفیق عنایت بفرما كه مراقب تغذیه های جسمی و روحی خودمان بوده
باشیم.
پروردگارا ما را از همه لغزشها مصون و محفوظ بدار، ما را از شرّ نفس خودمان محفوظ بدار،
نیتهای ما را خالص بفرما، اموات ما مشمول عنایت و مغفرت خودت قرار بده.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 385
[2] - . البته برای این مسئله نمی توان نمونه دنیایی پیدا كرد، ولی اگر اصرار داشته باشیم كه مطلب را با مثال تقریب
كنیم می توان مثال زد به جوانهایی كه در كنكور دانشگاه شركت می كنند. چقدر اینها اضطراب دارند تا موقعی كه نتیجه اعلام شود! تا قبل از این كه روزنامه اعلام نتایج به دستشان برسد سراغ هركدامشان كه بروی حوصله هیچ چیزی را ندارند و فقط انتظار می كشند. روزنامه كه می آید، می ریزند به طرف روزنامه فروشی ها. وقتی كه برمی گردند، چهره ها همه چیز را نشان می دهد. چهره هایی شاد است و خندان، می خواهد زود خودش را به خانه برساند تا خبر خوشحالی را بدهد، و چهره هایی برعكس، گرفته و عبوس و غمگین. [این مثالی برای تقریب این مطلب است ] ولی این كجا و آن كجا! اینجا مسئله ورود به دانشگاه مطرح است كه مسئله مهمی نیست؛ چون اگر امسال نشد امید به سال دیگر دارد، اگر این دانشگاه نشد می تواند به دانشگاه دیگری برود و اصلا اگر نتوانست وارد دانشگاه بشود می تواند كار و شغل دیگری داشته باشد. ولی آنجا مسئله ابدیت مطرح است.
[3] - . راجع به این كه دسته اول چه كسانی هستند چیزی نمی گوید؛ چون معلوم است آنها چه كسانی هستند.