و اما در روایات- كه این روایات را تفسیر صافی ذكر كرده- معنی دیگری برای این آیه ذكر شده
كه البته درواقع معنی دیگری نیست بلكه توسعه در معناست. تفسیر صافی هم می گوید كه این دو
معنی با یكدیگر منافات ندارد؛ یعنی قرآن است و قرآن ظاهری دارد و باطنی. یك روایت این
است كه از امام باقر علیه السلام در مورد آیه
فَلْیَنْظُرِ اَلْإِنْسانُ إِلی طَعامِهِ سؤال شد كه: ما طَعامُه؟ [طعام او
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 374
چیست؟ ] فرمود: علمه الذی یأخذه، عمن یأخذه
[1]؟ یعنی باید در علمی كه می گیرد فكر كند كه از
كجا می گیرد و چه می گیرد؟ این حدیث می خواهد بگوید: انسان دو گونه طعام و غذا دارد و از دو
راه فربه می شود و تغذیه می كند؛ یكی همین غذای جسمانی و ظاهری و حیوانی است كه در این
جهت، انسان مانند هر حیوانی است، منتها برخی حیوانها علفخوارند، برخی گوشتخوار و برخی
دانه خوار، ولی انسان حیوانی است كه در آنِ واحد هم علفخوار است، هم دانه خوار و هم
گوشتخوار و در این جهت، مزیّت دیگری بر حیوانات ندارد. در واقع چون هر حیوانی احتیاج به
تغذیه دارد، انسان هم از آن جهت كه حیوان است احتیاج به این نوع از تغذیه دارد. ولی انسان یك
ظرفیت معنوی و روحی هم دارد كه از آن نظر نیز تغذیه می كند و غذاهایی جذب روحش می شود.
هرچه انسان یاد می گیرد، غذای روح اوست. هر علمی برای انسان، غذای روح است، بلكه هرچه
انسان می بیند یا می شنود و در حافظه اش باقی می ماند، روح او از آن تغذیه می كند. به قول مولوی:
آدمی فربه شود از راه گوش. یعنی غذای روحی از راه گوش وارد می شود و انسان از همین چاق
می شود.
از طرف دیگر، همان طور كه غذای حلال داریم و غذای حرام (از نظر شرعی) ، غذای طبی
داریم و غذای غیرطبی، غذای مسموم
[2]داریم و غذای غیرمسموم، افكار و اندیشه هایی كه انسان
در روحش جذب می كند، عینا همین گونه است. یعنی فكر و اندیشه ای این گونه است كه وقتی
وارد روح انسان می شود به او حیات می دهد و مثل بارانی كه به زمینی مستعد ببارد، حیات بخش
است و فكر و اندیشه دیگری این گونه است كه وقتی وارد روح انسان شد، مثل یك غذای سمّی
روح انسان را مسموم می كند. این كه امروزه می گویند: «افكار مردم را مسموم كرده اند» اصلش
درست است (كاری نداریم در چه موردی به كار می برند) یعنی اصل این مطلب كه فكر انسان
گاهی مسموم می شود و مزاج فكری او از تعادل خارج می شود، درست است.
اینجاست كه اگر كسی حساب كند می بیند كه تغذیه جامعه ما صد برابر مقداری كه از نظر
جسمانی خراب است، از نظر روانی خراب است. ما می گوییم: روغنها تقلّبی شده! گوشتها یخ زده و
فاسد شده! یك زردچوبه سالم، یك فلفل سالم پیدا نمی شود! درست است؛ ولی شما نگاه كنید!
رادیو و تلویزیون انسانها را تغذیه می كند؛ همچنین سینماها، فیلمها، روزنامه ها و نطقها. كتابهایی
كه انسان در طول عمرش می خواند، دائما از آنها تغذیه می شود. آنوقت شما ببینید در میان این
تغذیه ها چه مقدارش تغذیه سالم و حیات بخش است و چه مقدارش تغذیه ناسالم و مسموم كننده
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 375
است.
حدیثی است از امیرالمؤمنین علی علیه السلام، كه خیلی حدیث عجیبی است. می فرماید:
ما لی اَرَی
النّاسَ اِذا قُرِّبَ اِلَیْهِمُ الطَّعامُ لَیْلاً تَكَلَّفوا اِنارَةَ الْمَصابیحِ لِیُبْصِروا ما یُدْخِلونَ بُطونَهُمْ وَ لایَهُمّونَ بِغِذاءِ
النَّفْسِ بِأنْ یُنیروا مَصابیحَ اَلْبابِهِمْ بِالْعِلْمِ لِیَسْلَموا بِهِ لَواحِقَ الْجِهالَةِ وَ الذُّنوبِ فِی اعْتِقاداتِهِمْ وَ
اَعْمالِهِمْ [3]. می فرماید: چرا مردم این گونه اند كه اگر شب تاریكی باشد و آنها را بر سر یك سفره
بنشانند، تا وقتی كه چراغی روشن نكنند دست به این سفره نمی برند، چطور مردم در غذای
جسمانی دقیق اند (باید هم دقیق باشند) ولی در غذای روحانی دقیق نیستند؟ !
[1] - . اصول كافی، ج 1، كتاب فضل العلم، باب النوادر، حدیث 8.
[2] - . انسان غذای مسمومی می خورد، بعد آن غذای مسموم جذب بدنش می شود و چقدر ناراحتی ایجاد می كند، مخصوصا اگر سمّش زیاد باشد و وارد خون شود، احیانا ممكن است مهلك باشد.
[3] - . شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج /20ص 261.