از مسائل خیلی مهمی كه امروز مطرح می كنند- مخصوصا روان شناسهای امروز؛ فلاسفه قدیم هم
با یك فرضیه می گفتند- این است كه اصلاً برای بشر فراموشی وجود ندارد، در دنیا هم وجود
ندارد. فراموشی كامل این است كه انسان چیزی را كه روزی می دانسته است بعد بكلی از ذهنش
محو بشود، مثل اینكه روی یك صفحه كاغذ چیزی نوشته باشند بعد بكلی پاك كنند. آیا فراموشی
كامل برای انسان وجود دارد، یعنی امكان دارد انسان چیزی را كه روزی می دانسته است بعد بكلی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 346
از روح او محو بشود
[1]؟
امروز ثابت شده است كه فراموشی واقعی وجود ندارد، یعنی هر چه را كه انسان فراموش
كرده، در زوایای روحش وجود دارد، نمی تواند به یاد بیاورد. مثل اینكه گاهی انسان اسمی یا
شعری را فراموش می كند، یك روز دو روز، یك هفته دو هفته، یك ماه هر چه [به ذهنش ] فشار
می آورد كه یادش بیاید یادش نمی آید ولی یكدفعه یادش می آید. اگر بكلی محو شده بود هیچ
وقت یادش نمی آمد. این بدان جهت است كه گاهی برای انسان در مسائل عادی هم پیش می آید
كه چیزی را با اینكه در محفظه ذهن او وجود دارد نمی تواند به یاد بیاورد، یعنی نمی تواند آن را از
آن محفظه درونی بیرون و به شعور آگاه خودش بیاورد. می گویند هیچ چیزی در عالم فراموش
نمی شود. روان شناسان معتقدند كه همین طور كه شداید خیلی سخت گاهی تمام حافظه انسان را از
بین می برد یعنی هر چه كه انسان دارد فراموش می كند به آن معنا كه نمی تواند به یاد بیاورد، گاهی
در جهت عكس آن است، یعنی در اثر یك ضربه بزرگ هرچه فراموش كرده یكمرتبه به یادش
می آید، و معتقدند كه در دم مرگ، انسان آنچنان فشار رویش می آید كه تمام فراموش شده های
سابق در نظرش مجسم می شود؛ و در قیامت، از آن هم بیشتر. در قیامت هر چه در شعور
مخفی اش وجود داشته كه در دنیا یادش نمی آمد همه در مقابل چشمش مجسم است. لذا قرآن
كلمه «تذكر» را ذكر می كند:
یَوْمَ یَتَذَكَّرُ اَلْإِنْسانُ ما سَعی . روزی كه انسان جمیع مساعی و اعمال
خودش را به یاد می آورد و متذكر می شود.
[1] - . سؤال: اِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ.
استاد: با آن منافات ندارد. آن معنایش مغفرت است مغفرت سر جای خودش هست، یعنی وسیله مغفرت الهی
است. تقریبا مثل توبه است. توبه هم از همین قبیل است.