وجود نداشت و این نقصی بود. حالا كم كم خطابه های حماسی دارد رایج می شود و ما می ترسیم به تدریج مواعظ از بین برود. این هم نقص است. شما ببینید در همین زمان ما و زمانهای قریب به زمان ما واعظهایی كه واقعا شرایط واعظ هم در آنها بوده است به این معنا كه خودشان متّعظ بوده اند (چون واعظ اگر خودش متّعظ نباشد حرفش اثر نمی بخشد) چقدر اثر روی مردم گذاشتند! شیخ جعفر شوشتری از كربلا بلند می شود به قصد زیارت حضرت رضا علیه السلام و به ایران می آید.

مدتی او را در تهران نگه می دارند. در همین مدرسه سپهسالار بزرگ كه تازه ساخته بودند (در حدود سنه 1301 قمری یعنی 95 سال پیش) نماز جماعت می خوانده كه این نماز جماعت با مكبّرهای زیاد بوده، تمام این صحن مدرسه و مسجد پرمی شده و مردم تا داخل كوچه و خیابان می ایستادند با اینكه تهرانِ آن وقت جمعیتی نداشته. مردم پای مواعظ این مرد زیاد جمع می شدند.

اصلاً مواعظ او برای مردم اكسیر بوده، یعنی واقعا منبری نبوده كه این مرد داشته باشد الاّ اینكه عده ای از مردم پای منبر او از گناهان خودشان توبه می كردند. چقدر شرابخوارها در پای منبر او توبه كردند، چقدر فاسقها و اهل فسق و فجورها در پای منبر او توبه كردند، چقدر رباخوارها در پای منبر او توبه كردند، چقدر ریاكارها در پای منبر این مرد توبه كردند! قدرت نصیحت و اندرز است، آنهم اندرز دینی و مذهبی.

نزدیكتر از او مرحوم حاج شیخ عباس قمی صاحب مفاتیح (رضوان اللّه علیه) است. البته ما زمان ایشان را درك كردیم ولی خود ایشان را اتفاقا درك نكردیم، یعنی زمانی كه ما اولِ طلبگی مان بود و به مشهد آمده بودیم اسم ایشان را خیلی می شنیدیم ولی آن وقتی بود كه ایشان در مشهد نبودند. ایشان گاهی نجف بودند گاهی قم و گاهی مشهد، یعنی اقامتشان در این سه شهر بوده. قبلاً مدتی در مشهد بودند ولی وقتی كه ما بچه طلبه بودیم و به مشهد رفتیم اسمشان را می شنیدیم اما ایشان به قم آمده بودند. بعد سالهایی كه ما به قم رفتیم ایشان از قم هم هجرت كرده و به نجف رفته بودند، و ما قم بودیم كه در سال 1358 قمری ایشان وفات كردند. همه كسانی كه پای منبر این مرد بوده اند اعجاب دارند. سخنان این مرد به دلیل اینكه از قلبش برمی خاسته درست بر دلها می نشسته، با اینكه خیلی هم ساده حرف می زده، یعنی می رفته بالای منبر، منتهی درجه دقت می كرده كه آیه ای اگر می خواند، حدیثی اگر می خواند، تاریخچه ای اگر می گوید، یك ذره در آن كم و زیاد نباشد، حتی روضه ای كه می خواند، هر جمله از جمله هایی كه ذكر مصیبت می كند باید در مقاتل معتبر دیده باشد و یك كلمه كم و زیاد نكند. كسانی كه منبرش را دیده اند می گویند حرف این آدم در دلها نفوذ می كرد.

این قسمتی بود كه من مخصوصا خواستم توضیح بدهم كه اسلام برای اصلاح جامعه به هردو نیرو معتقد است و هر دو نیرو را قابل استفاده می داند، هم نیروی اندرز و هم نیروی زور. چیزی

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 339

كه هست، این جایی دارد و آن جایی.