این ستارگان مطموس بشوند یعنی نور این ستارگان محو بشود، این چراغهای عالم خاموش بشوند. (ما برخی امور را در نظام كوچك مشاهده كرده ایم، مثلاً دیده ایم كه چراغ داخل اتاق خاموش بشود، اما آیا هیچ وقت حساب كرده ایم كه تمام چراغهای عالم یكدفعه خاموش بشود؟ ! ) آن روزی كه چراغهای عالم همه خاموش بشود، و چنین روز «خاموشی» برای این عالم رخ خواهد داد.

وَ إِذَا اَلسَّماءُ فُرِجَتْ . آنگاه كه آسمان شكاف بردارد، منشقّ بشود. مكرر گفته ایم آسمان كه قرآن ذكر می كند چیزی است مافوق همه این ستارگان عالم: إِنّا زَیَّنَّا اَلسَّماءَ اَلدُّنْیا بِزِینَةٍ اَلْكَواكِبِ [1].

تازه نزدیك ترین آسمانها به ما آن آسمانی است كه این ستارگان زینت آن شمرده می شوند.

وَ إِذَا اَلْجِبالُ نُسِفَتْ . این كوهها از جا كَنده خواهند شد. در سوره القارعه می خوانیم: اَلْقارِعَةُ.

`مَا اَلْقارِعَةُ. `وَ ما أَدْراكَ مَا اَلْقارِعَةُ [2]. كوبنده؛ چیست كوبنده و تو چه می دانی چیست؟ یعنی از حد فكر تو بالاتر است. انسان با كوبشهایی در این عالم آشنایی دارد. حالا كه علم و تمدن خیلی پیش رفته، فرض كنید یك بمب اتمی یا هیدروژنی بیاید قاره ای را زیر و رو كند، یا زلزله ای بیاید منطقه ای را بكلی زیر و رو كند. این، حادثه ای است در این زمین كوچك ما. حال اگر كوبنده ای در سطح كل جهان پیدا بشود، پتكی بر فرق عالم فرود بیاید كه تمام عالم را زیر و رو كند، این عالمی كه فاصله ستاره هایش با ما میلیونها سال نوری است، این حادثه اصلاً از فكر ما بیرون است.

وَ إِذَا اَلرُّسُلُ أُقِّتَتْ . آنگاه كه [برای ] رسل و فرستادگان [وقت تعیین شده است. ] ممكن است مقصود از رسل انبیا باشند چون می دانیم كه خدا انبیا را گواهها بر امتها قرار داده است. برای آنها وقت معینی است كه باید حاضر بشوند و شاهد و گواه بر امت خودشان باشند. ممكن است مقصود از «رسل» ملائكه باشند: آن روزی كه برای نیروهای الهی كه این كارها را انجام می دهند وقت تعیین شده است؛ چون قیامت حادثه ای است كه [اسرار آن را جز خدا نمی داند. ] از پیغمبر هم كه در این باره سؤال كردند فرمود: علم ساعت علم مخفی است، جز ذات پروردگار احدی علم ساعت را ندارد؛ یعنی اسرار قیامت كه كِی و چگونه، برای پیغمبران هم مخفی است.

لِأَیِّ یَوْمٍ أُجِّلَتْ . این كارها كه اشراط الساعة است مقدمه یك روز دیگر است. اینها خودش كه قیامت نیست، شرایط قیامت است، مقدماتی است كه بعد قیامت رخ می دهد. [لذا می فرماید: ] برای چه روزی این كار به تأخیر افتاده است؟ قرآن جواب می دهد: لِیَوْمِ اَلْفَصْلِ . برای روز جدا شدن ها، همان روز رسیده شدن ها، روزی كه دیگر كاهها از گندمها جدا می شود، پوكها و حقیقتها از

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 261

یكدیگر جدا می شوند. بعد همین قدر می فرماید: وَ ما أَدْراكَ ما یَوْمُ اَلْفَصْلِ . و تو چه می دانی یوم الفصل چیست؟ بشر همین قدر باید بداند كه نمی داند و مطلب از حد دانش بشر بزرگ تر است. وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِینَ . اینجاست كه برای اولین بار می گوید: در آن روز وای برای تكذیب كنندگان، وای برای كسانی كه این حقایق را كه چنین اشراط الساعه ای رخ می دهد و بعد از آن یوم الفصلی رخ می دهد- و پیامبران با چنین جدّی بیان كرده اند- دروغ پنداشته اند!

[1] - . صافّات/6.

[2] - . قارعه/1- 3.