بعضی از مفسرین- كه به عقیده من حتما حرفشان درست است، مثل آقای طباطبایی- می گویند
این آیات حالات این ابرار را در دنیا بیان می كند كه تمثلش در آخرت است. ما روایت داریم كه
من اخلص لله اربعین صباحا جرت ینابیع الحكمة من قلبه علی لسانه هر كسی كه چهل صباح خود
را برای خدا خالص كند، چشمه هایی از حكمت از درون خودش بر زبانش جاری می شود. در
بهشت هم چنین چشمه ای هست. جامی كه بندگان خدا از آن می نوشند چاشنی و مخلوطی از این
چشمه بهشتی دارد و آنها كوشش می كنند آن چشمه را بكاوند و استخراج كنند (
یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً) .
در بهشت و در عالم آخرت كه دیگر نیازی به این حرفها نیست كه كسی بخواهد آنجا كار كند تا
منفجر كند، در دنیا این كاوشها صورت می گیرد، و این همان چشمه قلب این انسانهاست كه در اثر
اخلاصهای فراوان، اخلاص نیت، اخلاص عمل، جهاد در راه خدا و مجاهده در راه خدا
چشمه هایی از حقیقت و از حكمت از درون آنها منفجر می شود یعنی می كاوند تا منفجر می كنند.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 197
یَشْرَبونَ می آشامند. ممكن است كسی بگوید شاید این «می آشامند» هیچ به دنیا ارتباط
نداشته باشد، به آخرت مربوط باشد. آیه بعد قرینه است كه چنین نیست. آیه بعدش این است:
یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یَخافُونَ یَوْماً كانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیراً. `وَ یُطْعِمُونَ اَلطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْكِیناً وَ یَتِیماً وَ
أَسِیراً. در همین سیاق كه می گوید می آشامند، می گوید: و وفا می كنند به نذر خود. در آخرت وفا
می كنند یا در دنیا؟ روشن است كه در دنیاست.
وَ یُطْعِمُونَ اَلطَّعامَ اطعام می كنند؛ در آخرت یا در
دنیا؟ بدیهی است كه در دنیاست. یَشْرَبونَ هم در دنیاست. وفا می كنند به پیمانی كه با خدا بسته اند،
به نذری كه با خدا كرده اند.
وَ یَخافُونَ. . . و می ترسند از آن روزی كه شرورش پراكنده است. اكنون
در دنیا می ترسند نه اینكه در آن روز از خود آن روز می ترسند. اینجا فورا آیه یك قرینه به ما
نشان می دهد كه: وفا می كنند به نذر. وفای به نذر یك امر عمومی نیست كه همه مردم نذری داشته
باشند و وفا كنند. معلوم می شود یك قضیه ای در بین است و قصه ای بوده است. معلوم می شود این
آیه اگرچه اسم افراد خاص را نبرده، دارد اشاره می كند به یك قضیه ای كه واقع شده است. سیر آیه
در كمال صراحت نشان می دهد. وفا می كنند به نذر. معلوم می شود كه داستانی است و نذری است
و می خواهد قضیه وفای به نذر را بگوید. بعد هم بیشتر تصریح می كند:
وَ یُطْعِمُونَ اَلطَّعامَ عَلی حُبِّهِ
غذا را در عین اینكه در نهایت درجه آن غذا را دوست دارند یعنی گرسنه هستند و به آن احتیاج
دارند
[1]] اطعام می كنند [
مِسْكِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً. غذای خودشان را در حالی كه به شدت به آن
احتیاج دارند به مسكین و بار دیگر به یتیم و بار دیگر به اسیر می خورانند.
آزادی واقعی یك انسان (
إِنّا هَدَیْناهُ اَلسَّبِیلَ إِمّا شاكِراً وَ إِمّا كَفُوراً) یعنی این. كمال انسانیت
- كه گفتیم تكامل مساوی است با استقلال و آزادی- یعنی این، كه باید گروهی باشند، نذری كرده
باشند، به خاطر آن نذر روزه ای گرفته باشند، قرص نانی تهیه كرده باشند، بعد در همان حالی كه به
شدت احتیاج دارند، به محتاجی مثل خودشان برخورد می كنند، می آید درِ خانه: مسكینی
[2]هستم.
به او ایثار می كنند. انسانیت معنایش این است. چون بشرند، مثل همه بشرها بدن دارند، معده دارند،
روده دارند، بدل ما یتحلّل دارند. ماشین بدن آنها هم مثل ماشین بدن ما كار می كند و چون سالمند،
از بدن ما هم خیلی بهتر كار می كند. گرسنه می شوند همین طور كه ما گرسنه می شویم، خیلی
شدیدتر از ما هم گرسنه می شوند. به غذا میل پیدا می كنند همان طور كه ما میل پیدا می كنیم و
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 198
خیلی بیشتر از ما. مسئله این نیست كه میل پیدا نمی كنند، اگر میل پیدا نكنند كه ارزشی ندارد،
مسئله این است كه در نهایت میل و با شدت میل اسیر آن میل نیستند. آنوقت با خود می گوید: بله
من هم انسانی هستم، گرسنه ام، میل به غذا دارم؛ این هم انسانی است، این انسان را بر خودم مقدم
می دارم.
[1] - . یا] به خاطر دوست داشتن خدا، ] اگر ضمیر به خدا برگردد، ولی بیشتر احتمال این است كه به همان طعام برگردد.
[2] - . مسكین و فقیر هر دو به یك معناست ولی مسكین درجه بالاتر است. مسكین از ماده سكون است كه در یك جای قرآن هم می فرماید:
مِسْكِیناً ذا مَتْرَبَةٍبلد/16 یعنی بی چیز خاك نشین كه جز خاك چیزی ندارد. از ماده سكون است، یعنی از پا درآمده. مسكین آن نادارِ از پا درآمده است.