خداوند متعال هیچ موجودی را در مسیر تكامل خودش كور نیافریده است، هر موجودی در یك
راه و مسیر و در یك مدار قرار داده شده و در او چیزی نهاده شده كه آن راه و مدار خودش را بر
اساس آن طی می كند، یعنی یك نوع راهیابی تكوینی. در جاندارها خیلی روشن و واضح است.
مثلاً نطفه این راهی را كه باید طی كند، درست «هدایت شده» (به اصطلاح امروز می گویند تكامل
هدایت شده) راه خودش را طی می كند ولی یك هدایت تكوینی و به یك اعتبار یك هدایت
جبری؛ یعنی اگر یك انسان در ابتدا به صورت نطفه است و بعد این نطفه باید به صورت یك انسان
سمیع و بصیر بشود و می شود، او راه خودش را جبرا طی می كند تا به این مرحله می رسد؛ یعنی او
خودش این راه را انتخاب نكرده است. انسان در میان همه موجودات یك امتیاز و یك اختصاص
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 186
دارد و آن این است كه او به مرحله ای از كمال می رسد كه در آن مرحله از كمال به حدی از
استقلال و بلوغ می رسد كه دیگر آن سرپرستی هدایت تكوینی و جبری از روی سرش برداشته
می شود، یك وقت می رسد به جایی كه می گویند دیگر از این به بعد ما فقط راه را نشان می دهیم
ولی جبرا كسی را نمی بریم، از این جا به آن طرف این خودت هستی كه باید راه را انتخاب كنی،
راه را هم نشان می دهیم: این راه است و این هم چاه، می خواهی راه را انتخاب كن می خواهی چاه
را انتخاب كن.
یك سخن خیلی خوبی امروزیها می گویند، حرف درستی هم هست، می گویند خصلت تكامل
این است كه هر چه موجود به كمالِ بیشتر می رسد، به استقلال و آزادیِ بیشتر می رسد. حسابهایش
را كرده اند. شما اگر جمادات را نگاه كنید می بینید جمادات صد در صد اسیر محیط خود هستند،
تحت تأثیر محیط خود قرار دارند. وقتی كه جماد به یك مرحله عالی تر یعنی به مرحله گیاه
می رسد می بینید كه گیاه نسبت به محیط خودش یك نوع استقلال دارد، خودش برای خودش یك
كشوری شده، خودش برای خودش یك دنیایی دارد، از ریشه و برگش شروع می كند مواد خارجی
را جذب كردن، جزء خود كردن، تغذیه كردن، رشد كردن، تولید مثل كردن، یعنی به نوعی نسبت به
محیط خودش به استقلال و آزادی رسیده و محیط را تحت تأثیر خودش قرار می دهد. تا می رسد
به مرحله حیوان. حیوان استقلال و آزادی اش از گیاه هم بیشتر است. گیاه ریشه اش در زمین است،
از جایش نمی تواند تكان بخورد. آب را در همان جا باید استفاده كند، خاك را در همان جا، نور را
در همان جا، هوا را در همان جا و حرارت را در همان جا. اگر مثلاً آب بیاید از ده متر آن طرف تر
رد بشود و ریشه گیاه به آن نرسد می خشكد. ولی حیوان به یك مرحله استقلال و آزادی بیشتر
رسیده، می تواند نقل مكان كند، متحرك بالاراده است. گنجشك به این كوچكی را شما می بینید
چندین كیلومتر راه را برای دانه یا آب طی می كند، یعنی این قدر از اسارت محیط خودش رها شده
و این مقدار نسبت به محیط خودش استقلال دارد. سنگ را شما رها كنید، چاره ای ندارد جز اینكه
به طرف مركز زمین بیاید، یعنی خودش نمی تواند مسیرش را عوض كند. گیاه هم اگرچه چندین راه
را طی می كند ولی از آن راههای خودش نمی تواند تخلف كند. حیوان است كه به میل خودش از
این طرف می رود، سرش را برمی گرداند از آن طرف، و هر طرف كه دلش بخواهد می رود.
وقتی كه به انسان می رسد دیگر استقلال و آزادی به نهایت درجه ممكن می رسد. دلیل بر
كامل تر بودن انسان از موجودات دیگر یكی همین است كه درجه استقلال و آزادی انسان نسبت به
محیط خودش صدها درجه بیشتر از موجودات دیگر است، مستقل تر و آزادتر است. شما می بینید
كه انسان آنقدر استقلال دارد كه می تواند شعاع دید خودش را تا میلیونها سال روی گذشته خود
بیندازد، كشف كند و از نظر علمی بر گذشته خود مسلط شود؛ آینده خودش را می تواند پیش بینی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 187
كند. در محیط چطور؟ هر حیوانی را كه شما در نظر بگیرید، به یك منطقه مخصوص بسته است.
البته بعضی حیوانات هستند كه مهاجرت می كنند، حتی از قاره ای به قاره دیگر می روند ولی آنها
استقلالشان كجا انسان كجا؟ انسان دور زمین را می گردد، دریاها را می گردد، می بینید كم كم
خودش را به آنجا رسانده كه از كره زمین هم دارد خود را آزاد می كند، استقلال پیدا كرده، به كرات
دیگر می رود.