مسئله دوم در این سوره ها باز مسئله ای است راجع به سوگندهای قرآن كه در قرآن سوگندهای
بسیار زیادی هست و این سوگندها همه به مظاهر خلقت است. در همین سوره یا ایّها المدّثّر
خواندیم:
كَلاّ وَ اَلْقَمَرِ. `وَ اَللَّیْلِ إِذْ أَدْبَرَ. `وَ اَلصُّبْحِ إِذا أَسْفَرَ [1]. به ماه سوگند و به شب سوگند آنگاه كه
پشت كرده و می رود، یعنی به آخر شب سوگند، به سحرگاه سوگند، و به سپیده دم آنگاه كه نقاب از
چهره بر می دارد سوگند؛ چون سوگند به هر چیزی علامت محترم و بزرگ و عزیز شمردن آن چیز
است. هر كسی وقتی می خواهد قسم بخورد، مثلاً به جان فرزند خودش سوگند می خورد، یعنی به
جان كسی سوگند می خورد كه او را عزیز و محترم می دارد و الاّ اگر انسان به جان دشمن خودش
سوگند بخورد این اعتباری ندارد. مثلاً بدانند زید با عمرو دشمن است و آرزوی نابودی او را دارد،
بعد بگوید من به جان دشمنم سوگند می خورم. این دیگر ارزشی ندارد.
این مطلب در علم بلاغت هست: گاهی انسان به چیزی كه همه می دانند او آن چیز را محترم
می دارد سوگند می خورد برای تأكید مطلب خودش، ولی گاهی انسان به چیزی سوگند می خورد
برای اینكه دیگران بدانند كه او آن چیز را محترم می شمارد. این امر در باره افرادی كه نظر آنها در
باره دیگران سند است ] مصداق دارد. [اینچنین اشخاص بزرگ كه روی گفته های آنها حساب
می شود، اگر به چیزی سوگند یاد كنند، بسا هست كه این كار نه برای تأكید آن مطلب است بلكه
بیشتر برای این است كه مردم بدانند كه این چیز مورد عنایت ماست.
مثلاً شما رفته اید در محضر مرحوم آقای بروجردی (اعلی اللّه مقامه) ، یك آقای طلبه ای را
هم دیده اید در كنار ایشان نشسته. كسی با آقای بروجردی صحبت می كرده و ایشان وقتی خواستند
مطلبی را بگویند این جور گفتند: به جان این آقا سوگند كه چنین. همین قدر كه بگویند به جان این
آقا سوگند كه چنین، این سخن ارزش یك گواهی دو صفحه ای را در اعتبار این فرد دارد، می گویید
من خودم بودم كه آقای بروجردی به جان این شخص سوگند خورد، پس او چقدر مهم است كه
آقای بروجردی به وی سوگند می خورد.
پس سوگند خوردن دو گونه است: یك وقت انسان به چیزی كه همه می دانند در نظر او عزیز
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 143
و محترم است سوگند می خورد برای اینكه مطلب خودش را تأكید كند. مثل اینكه بگوید: به جان
فرزندم سوگند كه چنین، چون همه می دانند او فرزندش را عزیز می دارد. گاهی انسان سوگند
می خورد مخصوصاً برای اینكه مردم بدانند كه این موضوع سوگند محترم است و یك عظمت و
عزت و احترامی دارد.
وقتی كه خدا سوگند یاد می كند این گونه است. در قرآن وقتی كه سوگند یاد می كند كه به این
خورشید و به نور خورشید سوگند، به ماه سوگند (
وَ اَلشَّمْسِ وَ ضُحاها. `وَ اَلْقَمَرِ إِذا تَلاها)
[2]، به روز
سوگند، به شب سوگند (
وَ اَلنَّهارِ إِذا جَلاّها. `وَ اَللَّیْلِ إِذا یَغْشاها)
[3]، به آسمان سوگند، به زمین سوگند
(
وَ اَلسَّماءِ وَ ما بَناها. `وَ اَلْأَرْضِ وَ ما طَحاها)
[4]، به جان آدمی سوگند، به روح آدمی سوگند، به تعدیل
و عدالت و توازن روح آدمی سوگند (وَ نَفْسٍ وَ ما سَوّیها. فَاَلْهَمَها فُجورَها وَ تَقْویها)
[5]همه اینها
نشان دادن، متوجه كردن و ارائه دادن عظمت این موضوعات است كه اینها را كوچك نگیرید، تمام
اینها آیات پروردگار هستند و برای بشر باید محترم باشد و هر كدام در جای خودش باید مورد
توجه و احترام باشد.
حال اینجا كه در عین اینكه می فرماید: «سوگند یاد نمی كنم» تلویحاً سوگند یاد كردن است،
اعلام ضمنی است به محترم شمردن این دو حقیقت: یكی قیامت كه بازگشت همه مردم به آن است.
در واقع سوگند به قیامت یعنی سوگند به سرنوشت آینده بشر، سرنوشتی كه در آینده برای هر كسی
قطعی خواهد شد: به روز سرنوشت سوگند، به روزی كه همه سرنوشتها مشخص می شود. اما دوم:
به نفس ملامتگر سوگند. نفس ملامتگر یعنی چه؟