رسول اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل به من گفت: ای محمد عِشْ ما شِئْتَ فَاِنَّكَ مَیِّتٌ هرچه می خواهی
زندگی كن، عاقبت میرنده هستی؛ عمر جاوید برای كسی نیست. وَ اَحْبِبْ مَنْ شِئْتَ فَاِنَّكَ مُفارِقُةُ
هركه را دلت می خواهد دوست داشته باشی دوست داشته باش، اما این را هم بدان كه از او جدا
می شوی. معلوم است كه در زیر اینها چه مستتر است؛ یعنی پس انسان باید كسی را دوست داشته
باشد كه از او جدا نمی شود. این حساب را داشته باش، هركه را می خواهی دوست داشته باشی
دوست داشته باش، اما بدان كه تو از همه اینها جدا می شوی؛ فقط یك حقیقت است كه از او جدا
نمی شوی. وَ اعْمَلْ ما شِئْتَ فَاِنَّكَ مُلاقیه هرچه می خواهی عمل كنی بكن، اما این را هم بدان كه تو
به عمل خود خواهی رسید و با عمل خودت در یك وقتی ملاقات خواهی كرد. بعد فرمود: جبرئیل
به من فرمود:
شَرَفُ الْمُؤْمِنِ صَلاتُهُ بِاللَّیْلِ وَ عِزُّهُ كَفُّ الاَْذی عَنِ النّاسِ [1]. شرافت مؤمن در نمازی
است كه شب می خواند و عزت مؤمن در این است كه اذیتش به هیچ انسانی نرسد.
امام صادق علیه السلام فرمود:
اِنَّ الْبُیوتَ الَّتی یُصَلّی فیها بِاللَّیْلِ بِتِلاوَةِ الْقُرْ انِ تُضیئُ لاَِهْلِ السَّماءِ كَما
تُضیئُ نُجومُ السَّماءِ لاَِهْلِ الاَْرْضِ [2]. خانه هایی كه در آن خانه ها شب خیزی برای نماز شب می شود و
قرآن تلاوت می شود، برای مردم آسمانها آنچنان می درخشد كه ستارگان برای مردم زمین.
امام باقر علیه السلام فرمود:
اِنَّ اللّهَ تَبارَكَ وَ تَعالی یُحِبُّ الْمُداعِبَ فِی الْجَماعَةِ بِلارَفَثٍ [3]. خدای متعال
دوست می دارد مردمی را كه وقتی در جمع دیگران می نشینند عبوس نمی كنند، بلكه با مردم خوش
و بش می كنند، شوخی می كنند، به اصطلاحِ دیگر ادخال سرور در قلب مؤمنین می كنند. می دانیم كه
مؤمنینِ معمولی ما جزء آدابشان این است كه كأنه یك نوع تكبری بر همه مردم دارند كه ما مؤمن
هستیم و چنان، به اینكه همیشه عبوس كنند، چهره شان را بگیرند، به مردم بی اعتنایی كنند، یعنی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 54
همه شما اهل جهنم هستید، همه شما مورد خشم خدا هستید و مورد خشم من؛ در صورتی كه این
برخلاف دستور اسلام است. در دستور اسلام این است كه
اَلْمُؤْمِنُ بِشْرُهُ (یا بُشْرُهُ) فی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ
فی قَلْبِهِ [4]. مؤمن اگر حزن و اندوهی دارد- چه حزن و اندوه مربوط به مصائب عادی و چه حزن و
اندوه اخروی- آن را در دل خودش نگه می دارد ولی بشّاشیت خودش را در چهره اش ظاهر
می كند یعنی اگر در قلبش اندوهی هم دارد، آن را پنهان می كند و با مردم كه مواجه می شود با چهره
بشّاش و پر از بشاشت مواجه می شود.
فرمود خدای متعال دوست می دارد كسی را كه در میان جمع به مداعبه یعنی به شوخی و
بذله گویی بپردازد و مردم را خوشحال كند اما بِلارَفَثٍ یعنی در این حرفها دیگر به گناه نیفتد، یعنی
در آن دروغ، غیبت و حرف زشت و ركیك وجود نداشته باشد؛ لطافتی فقط، لطیفه گویی باشد ولی
لطیفه گویی های خیلی مؤدب، در همین حد كه دیگران را مسرور و خوشحال می كند بدون اینكه
خودش یا دیگران را به گناهی بیندازد.
اَلْمُتَوَحِّدُ بِالْفِكْرِ [5]. خدا دوست دارد مؤمنی را كه وقتی در میان جمع است، برای اینكه دیگران
را مسرور كند سخنان خوشحال كننده می گوید ولی وقتی كه تنها می ماند به فكر و اندیشه فرو
می رود.
اَلْمُتَخَلِّی بِالْعِبَرِ [6]. وقتی كه خلوت می كند، عبرتها به نظرش می آید، یادش می آید ببین چه
كسانی بودند رفتند! ای دل غافل! فلان كس در دنیا چه برو و بیایی داشت! چه كیا و بیایی داشت!
چطور در ظرف چند ساعت بساطش برچیده شد؟ ! رفت، حالا اوست و عمل خودش! اگر عمل
صالحی داشته باشد خوشا به حالش، نداشته باشد وای به حالش. انسان بنشیند در خلوتها و به
عبرتها فكر كند.
اَلسّاهِرُ بِالصَّلوةِ [7]. آنها كه سَهَر [و شب زنده داری می كنند. ] ما سحر داریم و سَهَر. سحر یعنی
همان وقت ثلث آخر شب. سَهَر یعنی شب زنده داری، نخوابیدن در شب. اَلسّاهِرُ بِالصّلوةِ كسانی كه
شب را بیدار می مانند و شب زنده داری می كنند.
در قرآن كریم در آیات دیگری هم به این موضوع [اشاره شده است. ] در اواخر همین سوره
یا أَیُّهَا اَلْمُزَّمِّلُ باز به این موضوع می رسیم. در سوره وَ الذّارِیاتِ فرمود:
كانُوا قَلِیلاً مِنَ اَللَّیْلِ ما
یَهْجَعُونَ [8]كمی از شب را هجوع می كنند. این همان
قُمِ اَللَّیْلَ إِلاّ قَلِیلاًاست. كمی از شب را آرام در
بستر خود می خوابند.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 55
در سوره حم سجده می خوانیم:
تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ اَلْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً [9]یعنی
پهلوهایشان در بسترها آرام نمی گیرد، جا خالی می كند از بسترها، پی در پی از این پهلو به آن پهلو
می شوند و دائما خدای خود را می خوانند، یا از روی خوف یا از روی طمع.
در حدیث دیگری خطاب به یكی از پیغمبران الهی هست:
یا داودُ! كَذَبَ مَنْ یَزْعَمُ اَنَّهُ یُحِبُّنی
فَاِذا جَنَّ عَلَیْهِ اللَّیْلُ نامَ عَنّی [10]. ای داود! دروغ می گوید آن كسی كه ادعا می كند من را دوست دارد،
ولی همین كه شب بر او پرده می افكند می خوابد. یعنی اگر عاشقی باشد و معشوقی، آیا امكان دارد
تا موقع خلوت با معشوق رسید، برود بخوابد؟ ! معلوم است كه این، عاشق نیست. عاشق همیشه در
پی فرصت است كه یك خلوتی پیدا كند و از آن خلوت استفاده كند و با معشوق خودش سرگرم
باشد. برای یك مؤمن بهترین وقت خلوت همان دل شب است كه همه مردم خوابیده اند. اگر او هم
رفت خوابید پس دروغ می گوید كه ادعای محبت من را می كند. معلوم می شود كه انسی با من
ندارد. خدا كه بهتر از همه می داند. مقصود از این حدیث این است كه انسان خودش بداند اگر چنین
ادعایی می كند، ادعای كذب و دروغی است.
[1] - . وسائل الشیعه، ج /5ص 273.
[2] - . بحارالانوار، ج /87ص 154.
[5] - 2 و 3 و 4. ادامه حدیث امام باقر علیه السلام.
[10] - . بحارالانوار، ج /87ص 139، با اندكی اختلاف.