بعد ایشان وارد مطلب علامه دوانی می شود. علامه دوانی به سخن شیخ اشكال
گرفته و خواسته است بگوید حدوث ذاتی تصویر درستی ندارد. مرحوم آخوند
مطالب او را نقل می كند و حتی عباراتی را كه چندان به اصل و جوهر بحث ارتباط
ندارد می آورد و نقض می كند.
علامه دوانی، اول این سخن شیخ را كه گفته «الممكنُ من ذاته أن یكون لیس و
من علته أن یكون أیس» نقل كرده و بعد نیز این ایراد را نقل كرده كه اگر ممكن من
ذاته أن یكون لیس باشد، ممتنع الوجود می شود. بعد جواب این ایراد را به این
صورت بیان می كند كه وقتی ماهیت در مرتبه ذات موجود نباشد، معنایش این
نیست كه در مرتبه ذات معدوم است، بلكه به این معناست كه ماهیت در مرتبه ذات
موجود نیست به نحو سلب محصل.
علامه دوانی از كسی كه می خواهد از شیخ دفاع كند عبارتی به این مضمون نقل
می كند كه: هر معلولی در مرتبه علتش معدوم است؛ یعنی در مرتبه علت، وجود از
معلول سلب می شود.
بعد خود ایشان بر این مطلب ایراد می گیرد و می گوید مثل همین ایراد در اینجا
هم وارد است. الماهیة لیست من ذاتها أن تكون معدومة و لیست من ذاتها أن تكون
موجودة. «لیست من ذاتها أن تكون معدومة» یك مطلب است و «من ذاتها أن تكون
معدومة» مطلب دیگری است. دوانی این مطلب را گفته و مرحوم آخوند هم چندان
ایرادی به آن ندارد.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 811