مرحوم آخوند تشكیك را به عامی و خاصی تقسیم كرده؛ یعنی تشكیك مفهومی
شیخ را قبول كرده و نوع دیگری كه تشكیك خاصی باشد اضافه كرده. پس ایشان
علی القاعده باید این طور بگوید: تقدم و تأخرها یا در عالم معانی و مفاهیم است
[1]،
و یا در باب حقایق وجودیه. اما مرحوم آخوند هم مطلب را به این صورت نگفته
است.
حال باید ببینیم: آیا روی مبانی مرحوم آخوند می توانیم مطلب را تمام كنیم؟
ولی به هر حال اشكالی كه در باب تقدم و تأخر زمانی گفتیم، به جای خود باقی
است؛ یعنی چه حرف شیخ را بگوییم و چه حرف شیخ اشراق یا مرحوم آخوند،
نمی توانیم مسأله زمان را با تشكیك حل كنیم. مثلا آیا می توانیم بگوییم «سعدی كه
بر حافظ تقدم زمانی دارد، به این معناست كه سعدی در زمانی بودن، اشد یا اكمل از
حافظ است» ؟ نه، این حرفها در اینجا صدق نمی كند. پس به هر حال این اشكال به
جای خود باقی است.
[1] - . این همان تقدم و تأخری است كه شیخ گفته.