مطلبی را در جلسه قبل گفتیم، كه برای یادآوری دوباره ذكر می كنیم. در اینجا آن
مطلب را به بیان دیگری گفته اند و ما دوباره آن را ذكر می كنیم تا بیان دیگری كه در
اینجا گفته اند روشن شود. گفتیم: آنچه به نام تقدم و تأخر در فلسفه مطرح می شود
در واقع همان بحث تشكیك است كه از جنبه دیگر در منطق مطرح شده
[1]. منطقیون
مدعی شده اند كه كلیات از جنبه صدق بر افراد بر دو قسمند: متواطی و مشكك. كلی
متواطی آن است كه نسبتش با همه افراد علی السویه است و كلی مشكك آن است
كه نسبتش با همه افراد علی السویه نیست، بلكه بعضی از افراد در مصداق واقع شدن
برای این كلی، با بعض دیگر تفاوت دارند، یا به نحو اولویت، یا به نحو اشدیت، یا به
نحو اقدمیت، یا به نحو اوّلیت، یا. . . . آنچه كه فلاسفه در باب تقدم و تأخر می گویند،
در واقع همان حرف منطقیین در باب مشكك است؛ یعنی یك مطلب است كه از دو
دیدگاه دیده شده است. اگر نظر به مفاهیم و كلیات داشته باشیم و بخواهیم كلی ها را
از نظر صدق بر افراد بررسی كنیم، می گوییم: كلی بر دو قسم است: متواطی و
مشكك. اما اگر نظر به افراد داشته باشیم و نسبت افراد با كلی را بررسی كنیم،
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 765
می گوییم: بعضی افراد در نسبتشان با كلی با یكدیگر تفاوت ندارند و هر نسبتی كه
یك فرد با كلی دارد فرد دیگر هم عینا همان نسبت را دارد، ولی بعضی افراد در
نسبتشان با كلی متفاوتند؛ یعنی هر چه كه این فرد از این نسبت با كلی دارد آن فرد
هم دارد، ولی آن فرد با كلی نسبتی دارد كه این فرد ندارد. پس وقتی افراد را در
مقایسه با یكدیگر در نظر بگیریم اسمش تقدم فردی بر فرد دیگر یا تأخر فردی از
فرد دیگر می شود، ولی وقتی كلی را نسبت به افراد مقایسه كنیم می گوییم كلی
مشكك است.
[1] - . فعلا به نقض آن معیار كلی تقدم و تأخر به تقدم و تأخر زمانی، كاری نداریم.