حال یك سؤال این است: آیا در این موارد تقدم و تأخر مشترك معنوی است؟ یعنی
آیا این موارد، انواع تقدم و تأخرند و جامع مشترك دارند؟ یا نه، اصلا تقدم و تأخر
مشترك لفظی است؟
ممكن است كسی بگوید «اینها تسمیه و نام گذاری است و دیگر جای بحث
برای یك فیلسوف ندارد» و ممكن است كسی بگوید «تقدم و تأخر مشترك معنوی
است» . اگر تقدم و تأخر مشترك معنوی است، جامع مشترك میان همه این اقسام
چیست؟
مسأله دیگر: آیا می توان بعضی از این تقدم و تأخرها را به بعض دیگر ارجاع
كرد؟ این هم مسأله مهمی است. لقائل أن یقول: همه تقدم و تأخرها به یكی یا دو تا
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 753
یا سه تا برمی گردد؛ یعنی باقی تقدم و تأخرها همینهاست در شكل دیگر. این حرف
حرف كوچكی هم نیست. مثلا برخی می گویند: تقدم و تأخر رتبی (یعنی تقدم و
تأخر بالمكان) همان تقدم و تأخر بالزمان است، نه چیز علی حده ای. وقتی به
مسافری كه از راه كناره عازم مشهد است می گوییم «بابل مقدم بر ساری است» در
واقع می خواهیم بگوییم تو در مسیر رفتنت از قم به مشهد، در زمان اول به بابل
می رسی و در زمان بعد به ساری. پس «بابل مقدم است بر ساری» مَجاز است و در
واقع می خواهیم بگوییم: در حركت از قم به مشهد، زمان رسیدن به بابل مقدم است
بر زمان رسیدن به ساری. پس تقدم بالمكان برگشت به تقدم بالزمان و چیز
علی حده ای نیست.
در تقدم و تأخر بالشرف هم گفته شده است كه برمی گردد به تقدم و تأخر
زمانی
[1]. گفته اند: اگر مثلا دو نفر عالم در یك رشته علمی داشته باشیم و یكی از اینها
اعلم از دیگری باشد، اینجا اگر به اعلم می گوییم «مقدم» در واقع اگر ذهن خودمان
را بشكافیم یك معنی مجازی بیان كرده ایم. توضیح اینكه: وقتی دو نفر عالم باشند و
یكی اعلم از دیگری باشد، در مجالسْ آن كه اعلم است زودتر از دیگری حركت
می كند و بیرون می رود. پس وقتی می گوییم «این از آن جلوتر است» در واقع
می خواهیم بگوییم: این در مقامی از علم است كه نتیجه این مقام علمی این است كه
وقتی در اجتماع قرار بگیرد همیشه جلوتر از دیگری راه می رود؛ پس زمان بیرون
رفتن این از اتاق یا داخل شدنش در اتاق، مقدم است بر زمان بیرون رفتن یا داخل
شدن او. پس این تقدم و تأخر هم برمی گردد به تقدم و تأخر زمانی.
اینها احتمالاتی است كه در اینجا گفته شده و ما بعد در این مورد بحث خواهیم
كرد.
در اوایل كتاب گفته ایم كه یكی از كارهای فلسفه تحقیق در ماهیت اشیاء
است. ما باید به دست بیاوریم كه تقدم و تأخر چیست. ما وجود تقدم و تأخر را
درك می كنیم، ولی در مورد ماهیت و ملاكش باید بحث كنیم. در این اولین فصل از
مباحث تقدم و تأخر
[2]فقط بیان می كنند كه در عالم چیزی وجود دارد به نام تقدم و
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 754
تأخر، كه انواعی دارد. در فصل بعد كم كم وارد تحقیق می شوند كه «آیا تقدم و تأخر
مشترك معنوی است؟ و اگر مشترك معنوی است جامع مشترك چیست؟ » .
[1] - . برخی این حرف را گفته اند.