بحث درباره تقدم و تأخر بود. عرض كردیم تقدم و تأخر مفهومی فلسفی است كه
مانند بسیاری از مفاهیم فلسفی دیگر ابتدا خیلی ساده به نظر می رسد، ولی وقتی
می خواهیم آن را تحلیل كنیم، در به دست آوردن معنی آن دچار ابهام و اشكال
می شویم. اجمالا دیدیم كه ذهن در مواردی تقدم و تأخر را درك می كند، مثل: تقدم
بالمرتبه، تقدم بالطبع، تقدم بالشرف، تقدم بالزمان، و تقدم بالذات و العلیه.
بعد در بحث از اینكه اصلا معنی تقدم و تأخر چیست، گفتیم: امثال شیخ
[1]تقدم
و تأخر را این گونه تعریف كردند: اگر دو امر در امری اشتراك داشته باشند و آنچه از
این امر مشترك در یكی از این دو هست، در دیگری باشد ولی دیگری از این امر
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 762
مشترك چیزی را داشته باشد كه اولی ندارد، اینجا مفهوم تقدم و تأخر مصداق پیدا
می كند. پس اینكه شیئی متقدم باشد و شی ء دیگری متأخر، به این معناست كه در
مقایسه با یك امر مشترك، متقدم جلوتر از متأخر است. این بیانی بود كه شیخ در
اینجا كرده است.
[1] - . شاید این مطلب از شیخ شروع شده باشد.