مستشكل می گوید: لازمه اینكه اجزاء زمان تقدم و تأخر داشته باشند و تقدم و
تأخر ذاتی این اجزاء باشد این است كه اجزاء زمان با یكدیگر اختلاف ماهوی
داشته باشند؛ یكی أمس است و دیگری یوم است، یكی روز پنجشنبه است و
دیگری روز جمعه. می بینیم اجزاء زمان با یكدیگر اختلاف دارند، پنجشنبه هرگز
جمعه نمی شود و جمعه هم هرگز چهارشنبه نمی شود. پس اجزاء زمان اختلاف
ماهوی دارند.
جواب این اشكال هم واضح است. اینها همه اعتباراتی است كه انسان روی اجزاء
زمان می كند. روز جمعه دارای ماهیت خاصی نیست كه او را جمعه كرده باشد. زمان
در ذات خودش یك واقعیت متشابه الاجزاء است و در واقع اصلا اجزاء بالفعل ندارد
و اجزائش اعتباری است. زمان من اوّله الی آخره یك واقعیت و هویت متصل
واحدی است كه اصلا جزئیت اجزائش هم اعتباری است تا چه رسد به رنگهایی كه
ما به هر جزء می دهیم. از این اعتبارات لازم نمی آید كه زمان دارای اجزاء واقعی
باشد تا چه رسد به اینكه هر جزئش ماهیتی داشته باشد غیر از ماهیت جزء دیگر. مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 231