حال نظیر و شبیه این حرف در اینجا گفته شده است، كه همین محل اشكال می شود.
البته مقصود شیخ [چیز دیگری است ] ولی در ظاهر عبارت شیخ اشكال هست.
حركت چطور؟ آیا حركت، خودش مقصود است یا نه؟ شیخ آمده آن حرفی را كه در
باب انواع دیگر رد كرده است اینجا قبول كرده، كه در اینجا گذشته از آن اشكال،
اشكال بالاتری هم هست. گفته است طبیعتِ حركت مقصود طبیعت نیست بلكه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 85
غایت هر مرتبه ای از حركت، مرتبه بعد است و غایت آن مرتبه بعد باز مرتبه دیگر
است؛ این یك ایراد، كه حاجی این ایراد را ذكر نكرده.
ایراد بالاتر این است كه اگر این مطلب را در غیر حركت فرضا بتوانیم بگوییم،
در حركت نمی توانیم بگوییم چون حركت كمال اول است و هر كمال اولی كمال ثانی
می خواهد. مرتبه ای از حركت نمی تواند كمال ثانی باشد برای مرتبه دیگر حركت. به
تعبیر حاجی و خود مرحوم آخوند حركت از سنخ طلب است؛ نمی تواند مرتبه ای از
طلب، غایت برای مرتبه دیگر باشد.
پس این، اشكال علی حده است كه اولاً در غیر حركت هم شما قائل به چنین
مطلبی نبودید، چگونه در حركت كه این اشكال هم اضافه می شود چنین حرفی را
قائل هستید؟
چون این بحث در آینده می آید اینجا زیاد روی آن معطل نمی شویم ولی در
بحث تكامل، مبحث غایات حركت كه در آینده بحث می كنیم، ان شاء اللّه، خواهیم
گفت كه در باب حركت این مطلب قابل طرح است كه حركت، هم طلب است هم
مطلوب، چه مانعی دارد كه هر مرتبه ای از حركت در عین اینكه طلب است مطلوب
هم باشد برای مرتبه قبل؟ بله، اگر ما یك مرتبه حركت را مطلوب بدانیم و نه طلب،
اشكال وارد است كه حركت نمی تواند مطلوب باشد و طلب نباشد. ولی این كه هر
مرتبه حركت در عین اینكه طلب مرتبه بعد است مطلوب مرتبه قبل باشد قابل بحث
است و معنایش این است كه در باب قوه و فعل، هر مرتبه ای از قوه، قوه است برای
فعلیت بعد، و آن فعلیت بعد باز قوه است برای مرتبه بعد. چه مانعی دارد كه بگوییم
هر قوه ای غایتش همان فعلیت خودش است ولی آن فعلیت چون فعلیت محض
نیست و فعلیتِ از نوع قوه است آن هم غایتی دارد ماوراء خودش و. . . كه خود این
حرف بعد در كلمات مرحوم آخوند هم خواهد آمد.
به هر حال مسأله قابل بحث است كه در تكامل، ما هر مرتبه ای را غایت برای
مرتبه قبلش بگیریم.