مطلب دیگر
[1]این كه: آیا ضرورت دارد كه حركت [فقط] یك غایت (به معنی ما
ینتهی الیه الحركة) داشته باشد، یا ممكن است حركتی هیچ غایتی (به یك معنا یعنی
غایتی كه فقط آن، غایت باشد) نداشته باشد بلكه هر مرتبه اش غایت مرتبه دیگر
باشد؟
این مسأله در حركتهای غیر اشتدادی مثل حركتهای وضعی و حركتهای أینی
مستدیره مطرح است و حتی در حركتهای اشتدادی هم مطرح است. در اصطلاح
امروز به حركت اشتدادی «تكامل» می گویند. در مورد «تكامل» سؤال این گونه
مطرح می شود: آیا امكان دارد حركت اشتدادی همیشه به سوی كمال باشد به این
معنا كه كمالی بعد از كمالی و كمالی بعد از كمالی باشد و هر مرتبه ای از كمالْ غایت
مرتبه قبل باشد و خودش در مرتبه بعد غایت داشته باشد، یا اینكه هر حركتی باید به
كمالی كه نهایت واقعی حركت است منتهی شود؟ این مسأله، مسأله خیلی مهمی
است. امروزیها اساسا نمی خواهند در باب حركت قائل به غایت شوند و حركتهای
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 368
غیر تكاملی مثل حركتهای دوری و وضعی را به تمام معنا پوچ می دانند و می گویند
«در این حركات شی ء حركت می كند و برمی گردد به حالت اول و دوباره حركت
می كند و برمی گردد به حالت اول و هر نقطه ای را كه در نظر بگیرید دومرتبه
برمی گردد به حالت اول» . این است كه در این طور حركات قائل به پوچی می شوند.
در حركتهای تكاملی هم می گویند: حركتهای تكاملی- لااقل در انسان- نهایت
ندارد؛ پوچ نیست، ولی چون هر مرتبه ای غایت برای مرتبه بعد است نهایت هم
ندارد و الی غیرالنهایه ادامه دارد.
ولی از نظر فلاسفه ما چنین نیست، بلكه هر حركتی به غایتی منتهی می شود،
حتی حركتهای وضعیه و حركتهای مستدیره
[2].
آنچه در این فصل اول مطرح شده در واقع مقدمه ای است برای آنچه در فصل
هفتم این مرحله ذكر می شود و مقداری هم مربوط می شود به آنچه در فصل چهارم
خواهد آمد. لذا با اینكه بعضی از مسائلی كه باید اینجا مطرح شود باقی ماند ولی نظر
به این كه حق این بود كه این فصل با فصل چهارم و هفتم ادغام شود و تا آن فصلها را
مطرح نكنیم مطالب این فصل تكمیل نمی شود، ما فعلا بیشتر از این در اینجا بحث
نمی كنیم و وقتی به فصل هفتم رسیدیم در مورد این فصل بیشتر بحث می كنیم.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 369
[1] - . این مطلب را قبلا طرح كرده ام و بعدا هم ان شاءاللّه مطرح می كنم. جای طرح این مطلب اینجا نیست ولی چون یكی از آقایان سؤال كردند، اشاره ای می كنم.
[2] - . تفصیل این مطلب باشد برای وقتی دیگر.