این مطلبی بوده كه شیخ فرموده. صاحب ملخّص (یعنی فخر رازی) این حرف را از
شیخ نقل كرده و بعد گفته است: «این مطلب درباره متحرك و ساكن درست است،
ولی درباره متكوّن و فاسد درست نیست» .
توضیح اینكه: در عالم دو گونه تغییر وجود دارد: تغییرات دفعی و تغییرات
تدریجی. به تغییر تدریجی می گوییم «حركت» و به تغییر دفعی می گوییم «كَوْن» .
نقطه مقابل حركت «سكون» است و نقطه مقابل كون «فساد» است. فخر رازی گفته:
این حرف شما، در باب حركت و سكون درست است
[1]، ولی در باب تكوّن و فساد
نمی تواند درست باشد؛ چون خود شیخ قائل است كه كونها (یعنی تغییراتی كه در
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 324
صور جوهریه صورت می گیرد) دفعی الوجودند، و «دفعی الوجود» یعنی آنچه در
«آن» واقع می شود و در زمان امتداد پیدا می كند. چطور شیخ درباره تكوّنها هم گفته
آنِ اول ندارند؟ ! قهرا درباره فسادها هم همین طور است؛ فسادها هم در «آن» پیدا
می شوند و در زمان امتداد پیدا می كنند. بعد فخر رازی گفته: فلیس هذا الكلام علی
ما ینبغی.
[1] - . گفتیم كه حركت «آنِ» اول وجود ندارد بلكه «آن» به معنای طرف وجود دارد. سكون هم عینا مانند حركت است البته بعدها بیشتر روی سكون بحث می شود یعنی زمان سكون تمامش ظرف سكون شی ء است و طرف زمان حد سكون شی ء است؛ یعنی طرف سكون در طرف زمان قرار می گیرد. البته «سكون» همان عدم حركت است و اگر می گوییم «سكون وجود دارد» به همان معناست كه در باب اعدام می گوییم؛ یعنی یك نوع اعتبار.