اینجا مرحوم آخوند مطلبی به صورت «إن قلت» ذكر كرده كه این مطلب جزء
سؤالاتی است كه ابوریحان بیرونی از شیخ كرده است. مرحوم آخوند این مطلب را
با «فیه تأمل» می گویند و رد می شوند. مطلب این است: ابوریحان بیرونی به فلاسفه
ایراد گرفته است كه اگر دو كره را در نظر بگیریم كه یكی از مشرق به مغرب و
دیگری از مغرب به مشرق حركت می كند
[1]، باید این دو حركت را متضاد بگیرید.
بوعلی جواب می دهد: «این دو حركت متضاد نیستند» و تمسك می جوید به این
جهت كه ملاك تضاد، اختلاف بدایات و نهایات است و اینها بدایات و نهایاتشان
یكی است، پس بینشان تضاد نیست؛ چون این كه مبدأ یك حركت است منتهای
حركت دیگری است و آن كه منتهای یك حركت است مبدأ حركت دیگری است و
در واقع این كه مبدأ یك حركت است مبدأ حركت دیگر هم واقع می شود.
اینجا مرحوم آخوند مطلب را با «فیه تأمل» به پایان می برند.
[1] - . قدما معتقد بودند فلك الافلاك از مشرق به مغرب حركت می كند و حركت یومیه از این حركت پیدا می شود، ولی افلاك دیگری در داخل فلك الافلاك مثل فلك البروج از مغرب به مشرق حركت می كنند.