[1]
در جلسه قبل بیانی كه در ابتدای این فصل بود گذشت. بعد در توضیح این بیان
مطلبی از خواجه نقل كردند كه از آن هم گذشتیم. بعد با عبارت «و لمّا كان. . . » مطلبی
را كه تقریبا به منزله یك نوع نتیجه گیری از گفته خواجه است، بیان می كنند. بعد
وارد بیان دیگری برای همان برهان می شوند كه البته می توان این بیان را برهان
دیگری به حساب آورد. درباره این برهان بحث زیاد است.
آنچه اول می گویند این است: حركتی كه از نظر شدت (یعنی از نظر سرعت) غیر
متناهی باشد محال است؛ چون مستلزم این است كه حركت در زمان واقع نشود و در
لازَمان و در «آن» واقع بشود و حال آنكه زمان از لوازم حركت است و حركتی كه در
زمان واقع نشود، مثل جسمی است كه امتداد نداشته باشد؛ امتداد از لوازم جسم و
مقوِّم جسمیت جسم است، نمی شود [شی ء، ] هم جسم باشد و هم امتداد نداشته
باشد. لهذا نمی شود شی ء، هم حركت داشته باشد و هم زمان نداشته باشد. پس
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 552
حركتی كه از نظر شدت غیر متناهی باشد محال است.
بعد می فرماید: چون چنین حركتی محال است پس شكی نیست كه مقدار تأثیر
قاسر بر روی یك جسم، بستگی دارد به قابلیت این قاسر. توضیح این كه: وقتی كه
حركت در لازَمان محال است پس باید در زمان واقع شود. اگر حركت بخواهد در
زمان واقع شود باید متناهی باشد و سرعتش حدّ معینی داشته باشد. سول این است:
مراتب سرعت
[2]از كجا پیدا می شود؟ چطور می شود كه سرعت یك حركت مثلا
سیصد هزار كیلومتر در ثانیه باشد و سرعت یك حركت دیگر یك سانتیمتر در
ثانیه؟ منشأ این [تفاوت ] چیست؟ می گویند: این مربوط به قابلیت جسم است نه به
فاعل؛ یعنی اگر قوه واحدی را در نظر بگیرید، این قوه واحد روی جسم بزرگتر اثر
كمتری از جسم كوچكتر می گذارد؛ برای اینكه جسم بزرگتر دارای عائق بیشتری
است و جسم كوچكتر دارای عائق كمتری.
[1] - . اسفار، ج 3، ص 222 مرحله 8، فصل 14.
[2] - . سرعت و بطؤ از امور نسبی اند.