مسأله دیگری كه اینجا مطرح می كنند این است كه می فرمایند: در بسیاری از موارد
در تشخیص اینكه كدام حركت ارادی است و كدام حركت طبیعی، اشتباهی نیست،
لكن اطباء (یا اطباء فیلسوف
[1]در مسأله حركت نبض اختلاف كرده اند. در این
مسأله دو اختلاف هست. اختلاف اول- كه مقداری هم عجیب به نظر می رسد- این
است كه آیا حركت نبض طبیعی است یا ارادی؟ حاجی از اینكه كه كسی احتمال
بدهد حركت نبض ارادی باشد اظهار تعجب می كند. حركت نبض و حركت قلب به
یكدیگر وابسته اند؛ اگر حركت قلب ارادی باشد حركت نبض هم ارادی می شود،
ولی حركت قلب را هیچ كس نمی گوید ارادی است.
بحث دیگری كه در حركت نبض داشته اند این است كه آیا حركت نبض أینی
است یا وضعی و یا كمّی؟ باز حاجی اینجا اظهار تعجب می كند و می گوید چه كسی
احتمال می دهد كه حركت نبض أینی باشد به این معنا كه نقل مكان بكند؟ ! آنچه كه
مورد سؤال است فقط این است كه حركت نبض آیا وضعی است یا كمّی؟ آنهایی كه
می گویند «حركت نبض كمّی است» می گویند حركت نبض عملی است نظیر عمل
قلب و همان طور كه حجم قلب كوچك و بزرگ می شود نبض هم انبساط و انقباض
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 489
پیدا می كند و اگر انقباض و انبساط در كار باشد حركت، كمّی است. ولی بعضی دیگر
می گویند: در حركت نبض انقباض و انبساط در كار نیست، بلكه مثل این است كه
یك سر نبض در یك جا بند باشد و سر دیگر در جای دیگر و حالتی شبیه قیام و
قعود انسان داشته باشد. پس حركت نبض، وضعی است. البته اینها بحثهایی نیست
كه مربوط به فیلسوف باشد، بلكه مربوط به علمای طبیعی است.
[1] - . در قدما معمولا اطباء، فیلسوف هم بودند و اكثر فلاسفه هم طبیب بودند.