نظریه سوم نظریه متكلمین است كه البته نظریه دقیقی هم هست و به نظریه امروزیها
نیز خیلی نزدیك است. اسم این نظریه «نظریه تولّد» یا «نظریه تولید» است.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 508
متكلمین می گویند: [در چنین حركتهایی ] علت، درونی است نه بیرونی. شما
وقتی كه با چوگان به توپ ضربه می زنید آن علت اول تا وقتی موجود است كه
[توپ از چوگان ] جدا نشده است، و بعد از آن این، حركت است كه حركت تولید
می كند. شما اول با یك ضربه بیرونی یك مقدار حركت ایجاد می كنید. همین كافی
است برای اینكه بعد، آن حركتی كه شما با ضربه بیرونی به وجود آورده اید مقدار
دیگری حركت تولید كند. باز آن حركت حركت دیگری تولید می كند و آن حركت
حركت دیگری. . . . پس این حركات خودشان خودشان را توجیه می كنند.