اشكال دوم این است كه با صرف نظر از اشكال اول می گوییم: چرا تفاوت جسم
عظیم و جسم صغیر در مدت یا عدد باشد؟ مگر خود شما در فصل قبل نگفتید كه
منشأ تفاوت در شدت و سرعت وجود معاوق است؟ شما گفتید كه اگر بخواهیم
جسم عظیم و جسم صغیر را با یك قوه معیّن به حركت درآوریم، جسم صغیر چون
معاوقتش كمتر است اطوع و رام تر است از جسم عظیم، و الاّ لازم می آید میان
قلیل المعاوق و كثیرالمعاوق تفاوتی نباشد. ما هم این مطلب را قبول می كنیم، اما آیا
این تفاوت باید به صورت تفاوت مُدّی باشد؟ مثلا اگر ضربه ای به سنگی سه كیلویی
وارد كردیم و معادل همان ضربه را به سنگی یك كیلویی وارد كردیم، آیا باید این
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 673
طور باشد كه مثلا اگر سنگ یك كیلویی سه دقیقه حركت می كند سنگ سه كیلویی
یك دقیقه حركت كند؟ شاید كسی بگوید: همان طور كه خودتان در فصل قبل
گفتید، نقش معاوقت در تحدید سرعت است نه در تحدید مدت
[1]؛ یعنی چه مانعی
دارد كه هر دو جسم سه دقیقه حركت كنند ولی با دو سرعت متفاوت؛ یعنی سرعت
جسم عظیم یك سوم سرعت جسم صغیر باشد. مثلا جسم صغیر در سه دقیقه،
سیصد متر را طی كند و جسم عظیم صد متر را. خود شما قبلا اصلا از همین راه وارد
شدید و گفتید كه نقش معاوق تحدید سرعت است و هرچه معاوق بیشتر باشد
سرعت كمتر است و هرچه كمتر باشد سرعت بیشتر است. ممكن است نقش معاوق
فقط در همین جهت باشد و در مدت و زمان نقشی نداشته باشد.
پس ما از راه [این ] برهان نمی توانیم ثابت كنیم كه كثیرالمعاوق و قلیل المعاوق
باید از نظر زمان یا عدد تفاوت داشته باشند. شما با برهان بیش از این ثابت نكردید
كه باید میان كثیرالمعاوق و قلیل المعاوق تفاوت باشد. ما هم می گوییم این مطلب را
قبول داریم و هیچ خدشه ای در آن نیست، ولی آیا این تفاوت باید تفاوت در مدت
باشد؟ ممكن است این تفاوت، تفاوت در سرعت باشد، نه تفاوت در مدت.
حال می گوییم: اگر این تفاوت، تفاوت در سرعت باشد نه مدت، مطلب از این
قرار می شود كه هردو [قوه قسری ] حركت غیرمتناهی مدةً ایجاد می كنند، ولی یك
حركتِ مثلا با سرعت صد متر در دقیقه و دیگری حركت با سرعت سیصد متر در
دقیقه. پس، از نظر مدت، هردو، حركتِ غیرمتناهی ایجاد كرده اند و بینشان تفاوتی
نیست، ولی از نظر سرعت، حركتِ متناهی ایجاد كرده اند و بینشان تفاوت است. مثلا
خورشید زمین را به دور خودش می چرخاند و سیاره بزرگتری را نیز به دور خودش
می چرخاند و هردو حركت، قسری است. در اینجا خورشید برای هردوی اینها
حركت غیرمتناهی مدةً ایجاد می كند، ولی سیاره بزرگتر را با سرعت كمتری به
حركت درمی آورد و زمین را با سرعت بیشتری.
خلاصه، چنین اشكالی اینجا قابل طرح است.
اینجاست كه معلوم می شود چقدر مسائل این فصل با مسائل فصل قبل ارتباط
دارد و باید به این دو فصل با هم رسیدگی كرد و نمی شود جداگانه رسیدگی كرد.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 674
[1] - . ما این مطالب را بر اساس فرضیه می گوییم، نه بر اساس علوم تجربی كه حساب دیگری دارد.