در جلسه قبل عرض كردیم آنچه در این كتاب (اسفار) آمده، مثل سایر كتابهای ما،
در نهایت درجه از بی نظمی است. مخصوصا این پنجاه و پنج فصل كه در باب قوه و
فعل و حركت است شاهكار بی نظمی و بی ترتیبی است. همچنین گفتیم مطالبی كه در
این كتاب آمده قابل تنظیم است.
[در جلسه قبل گفتیم اگر بخواهیم به مسائلی كه در این كتاب آمده ترتیبی
بدهیم، سیر بحث به این صورت می شود: ] یكی از آن مسائل مسأله تعریف حركت
است كه كار آسانی هم نیست. در واقع برداشتها از حركت مختلف است و باید روی
تعاریف موجود بررسی بیشتری بشود. مسأله دیگر مسأله اركان حركت است كه
عبارت است از ما عنه (فاعل) ، ما منه (مبدأ) ، ما إلیه (غایت) ، ما فیه (مقوله) ، ما علیه
(زمان) ، و ما به (موضوع) . هركدام از این اركان مسائلی دارد كه در این كتاب بدون
هیچ نظمی در فصلهای مختلف بیان شد. قسمت دیگر مسائلی است كه به احكام
حركت مربوط می شود، مثل مسأله سرعت و بطؤ، و نیز مسأله تضاد و تماثل و
تخالف حركات. بعضی مسائل هم به تقسیمات حركت مربوط می شد؛ مثلا تقسیم
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 690
حركت به طبعی و قسری، یا طبیعی و ارادی. البته مسائل استطرادی هم داشتیم كه
این مسائل بالذات مربوط به مباحث حركت نبود، ولی به تناسب در اینجا ذكر شده
بود.