بسم اللّه الرحمن الرحیم
گفتیم كه قوای مادی و طبیعی و جسمانی متناهی التأثیرند و تأثیر غیرمتناهی ندارند،
نه تأثیر غیرمتناهی شِدّی، نه عِدّی و نه مُدّی. البته بحث اینجا درباره غیرمتناهی
عِدّی و مُدّی است. بر این مطلب برهانی اقامه كرده اند كه ما آن را به طور اجمال بیان
كردیم و گذشتیم گو اینكه وعده دادیم بعدا درباره این برهان بحث كنیم چون خود
مطلب فی حد ذاته مطلب لازم و مفید و مهمی است. در این برهان تكیه بر این
مطلب بود كه قوای مادی و طبیعی مقداریّ اند و دارای جزء و كل ولو به تبع
محلشان؛ یعنی حلول قوه در جسم، حلول سریانی
[1]است؛ یعنی قوه ساری در جسم
است و به تبع جرم و جسم دارای مقدار است. پس قوه به تبع محلش متصف به كِبَر و
صِغَر و امثال اینها می شود و جزء و كل دارد. بعد در برهان به اینجا رسیدند كه میان
تأثیر قوه كبیر كه محلش جسم كبیر است و تأثیر قوه صغیر كه محلش جسم صغیر
است، نمی تواند هیچ اختلافی وجود نداشته باشد. این اختلاف نمی تواند از ناحیه
قابل باشد، و در حركت طبیعی معنی ندارد كه این اختلاف از ناحیه امری خارجی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 651
باشد، و مانع خارجی غیر طبیعی هم كه قسری باشد امری اتفاقی است و می توانیم
موردی را فرض كنیم كه چنین مانعی وجود نداشته باشد. پس میان تأثیر جسم كبیر
و تأثیر جسم صغیر نمی تواند از نظر مدّت و عِدّت اختلافی نباشد و این اختلاف
چون از ناحیه هیچ چیز دیگری نمی تواند باشد، از ناحیه فاعل است كه همان قوه
باشد. و همین قدر كه میان قوه صغیر و قوه كبیر و به تعبیر دیگر میان جزء و كل قوه
از نظر تأثیر عِدّی و مُدّی اختلاف بود، متناهی بودن [این دو] قوه ثابت می شود؛
چون داشتن اختلاف، به این معناست كه به نسبت معیّنی میان اینها اختلاف است و
لازمه این اختلاف به نسبت معیّن، متناهی بودن جزء است و لازمه متناهی بودن
جزء، متناهی بودن كل است
[2].
بر این برهان هفت ایراد وارد شده است. تا ایراد چهارم را در جلسه قبل ذكر
كردیم، ولی چون در متن ابهامی هست كه آن را رفع نكردیم، ناچاریم برای رفع ابهام
مطلب را دوباره بیان كنیم.
[1] - . این تعبیر تعبیری است كه حاجی در اینجا و خود مرحوم آخوند در جاهای دیگر به كار برده اند.
[2] - . برهان را به اجمال عرض كردم برای یادآوری.