مرحوم آخوند به این ایراد جواب می دهد، ولی جواب ایشان در اینجا خیلی
تفصیلی نیست. شاید آخرین حرفی كه ایشان اینجا می زند این است كه اگر برهان
عقلی بر امری اقامه شد، نمی توان آن را با مثال نقض كرد؛ چون یك امر عینی كه
می خواهد ناقض یك امر عقلی شود، به دلیل اینكه امری عینی است علل و شرایط
فاعلی و قابلی زیادی در آن دخالت دارد كه چه بسا چون ما به مجموع این شرایط
آگاه نیستیم نمی دانیم چرا این طور شده، ولی به حكم آن قاعده عقلی كه برای ما
ثابت است می دانیم كه در اینجا شرطی مفقود است ولو تفصیلش را ندانیم.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 643
برای روشن شدن مطلب مثالی ذكر می كنم
[1]. حكما با برهان عقلی ثابت می كنند
كه ترجیح بلا مرجّح محال است، چون مستلزم ترجّح بلامرجّح است. ترجیح
بلامرجّح به این معناست كه اراده انسان یك امر را از میان چند امر انتخاب كند بدون
اینكه هیچ مرجّحی در ذهنش انعكاس داشته باشد. چنین چیزی محال است. به
عبارت دیگر: محال است كه اراده با چند كار نسبت كاملا متساوی داشته باشد و
بدون اینكه یكی از این كارها هیچ گونه رجحانی در ذهن پیدا كند، اراده خود به
خود به یكی از این كارها متمایل شود. هر ترجیح بلامرجّحی مستلزم ترجّح
بلامرجّح است و محال بودن ترجّح بلامرجّح در حكم بدیهی عقلی، بلكه بدیهی
عقلی است. اصلا ترجّح بلامرجّح یعنی معلول بدون علت.
برخی این را به بعضی امور عینی نقض می كنند و می گویند ادلّ دلیل بر امكان
شی ء وقوع آن است؛ شخص گرسنه ای كه دو گرده نان در مقابل اوست كه هیچ
تفاوتی ندارند و او باید یكی از آنها را برای خوردن انتخاب كند، اگر یك ساعت هم
فكر كند نمی تواند در اینجا كوچكترین رجحانی پیدا كند. حال، این شخص چه
می كند؟ آیا نان نمی خورد و می گوید ترجیح بلامرجّح است؟ ! همین طور شخص
تشنه ای كه به دو ظرف آب كاملا علی السویه برسد، بالاخره یكی را انتخاب می كند
ولو هیچ مرجّحی در كار نباشد. همین طور شخصی كه یك حیوان درنده در تعقیب
اوست و به یك دوراهی می رسد كه در نظر او هیچ كدام رجحانی بر دیگری ندارد.
[1] - . مرحوم آخوند این مثال را در اینجا ذكر نكرده اند، ولی در جای دیگری آورده اند.